شرح حال و سفرنامه فرهاد میرزا معتمدالدوله (دو جلدی)

تالیف: اسماعیل نواب صفا

فرهادمیرزا معتمدالدوله (۱۲۳۳–۱۳۰۵ ه‍.ق) از شاهزادگان و دولتمردان عصر قاجار، عموزاده ناصرالدین شاه قاجار، والی فارس و بنادر جنوب ایران، حاکم خوزستان، لرستان و کردستان بود. اردکان فارس تیول فرهاد میرزا بود. فرهاد میرزا دستی بر قلم داشت و شعر نیز می‌گفت. از او کتاب‌های مذهبی، ادبی و سفرنامه بر جای مانده است.

سفرنامه جیمز موریه (۲جلدی)

جیمز موریه

مترجم: ابوالقاسم سری

از راه ایران، ارمنستان و آسیای کوچک به قسطنطنیه

«سفرنامه جیمز موریه»، کتابى است در دو جلد، به زبان فارسى، که از روى نسخه اصلى آن که به زبان انگلیسى است، ترجمه شده و به گزارشات سفر جیمز موریه به ایران اختصاص یافته است.
این کتاب در سال‌هاى ۱۸۱۲ و ۱۸۱۸م. منتشر شده است. کتاب حاضر از منابع مهم آن دوره از تاریخ ایران به شمار مى‌رود.
جلد اول کتاب که شرح سفر یکم موریه است؛ مشتمل بر فهرست نگاره‌هاى جیمز موریه، درباره نویسنده کتاب و برداشت‌هاى او، در کارنامه ایرانگردان سده‌ها، پیش‌گفتار مولف، نوزده فصل و چندین نقشه مى‌باشد.
جلد دوم نیز به شرح سفر دوم موریه مى‌پردازد و مشتمل بر یادداشتى از ویراستار کتاب، سخن‌ها و روایت‌هایى درباره جیمز موریه و بیست و پنج فصل و نیز فهرست لوحه‌ها و نقشه‌ها مى‌باشد.
مجلد اول کتاب، گزارش سفر اول موریه به ایران و ارمنستان و آسیاى کوچک و قسطنطنیه میان سال‌هاى ۱۸۰۹ ۱۸۰۸م. مى‌باشد.
مجلد دوم، سفرنامه دوم اوست که مربوط به سال‌هاى ۱۸۱۶ ۱۸۱۰م.. در این سفرنامه شرحى هم از رویدادهاى سفر دریایى او از برزیل و بمبئى تا خیلج فارس آمده است.
در هر دو جلد تعداد زیادى گراورهایى از طرح‌هاى خود او، سنگنبشته‌ها و چند نقشه درج شده است.
بدون تردید این سفرنامه حاوى اطلاعات بسیار مهمى از تاریخ سیاسى و اجتماعى و فرهنگى ایران در نیمه نخست قرن نوزدهم (نیمه نخست قرن سیزدهم هجرى) است. توجه موریه سبب شده است تا اطلاعات مهمى از وضعیت جارى ایران ثبت شود. این منهاى اطلاعات سیاسى است که در این کتاب آمده و از جهاتى منحصر به فرد است. نگاه ایرانیان به زندگى، به سیاست، به سیاستمداران داخلى و خارجى و بسیارى از نکات لطیف و خواندنى دیگر در این کتاب آمده است. ممکن است برخى نادرست باشد؛ اما به هر روى براى ایرانى یک نگاه از بیرون و جالب توجه است.
این اثر در آستانه نخستین تغییرات اجتماعى و نظامى در ایران بر اساس انضباط اروپایى نوشته شده و با مطالعه آن مى‌توان نشانه‌هایى این تغییرات را از زبان موریه دریافت.
این اثر منبعى است براى شناخت آداب و عادات اجتماعى، برخى از آیین‌هاى دینى و همین طور برخى از آثار تاریخى و سنگنبشته‌هایى است که در گوشه و کنار بوده است. برخى از سنگنبشته‌هاى ایرانى براى نخستین بار توسط موریه یافت و ارائه شد.
تعصب مسیحى‌گرى موریه در برخورد با مظاهر اسلامى کاملا آشکار بوده و نشانه‌هایى از طعنه و تمسخر در آن با زیرکى به چشم مى‌خورد. مترجم در جایى درباره موریه نوشته است: شک نیست که نگارنده کتاب مردى است متعصب در دین خود و مغرض و بدبین نسبت به مردم ایران و دین اسلام و نیز گاهى بى‌اطلاع این مطلب بارها در کتاب حاضر آشکار شده است و این نیز یکى از آن گونه است.

سفرنامه گالیور

نویسنده: جاناتان سویفت

مترجم: منوچهر امیری

گالیور طبیب کشتی و ناخدائیست که به سفرهای دور و دراز می رود و سرزمین هائی را کشف می کند که مخلوق تصور نویسنده کتابست.در کشوری مردمی را می نگرد که بلندی قامتشان یک انگشت است و در کشور دیگر مخلوقی را می بیند که محکوم به عمر ابدند و در آرزوی مرگ می سوزند و در جای دیگر گذارش به سرزمینی می افتد که ساکنانش همه اسبان خردمند و فرزانه اند….

جاناتان سویفت ، از بزرگ‌ترین نویسندگان نثر انگلیسی و از هجانویسان معروف است . تاریخ ادب انگلستان هنوز نویسنده‌ای هجو نویس و لغز خوان و طعنه زن نظیر جاناتان سویفت به خود ندیده است . در سال ۱۷۱۴ در شهر لندن ، انجمنی به نام ” باشگاه قلم‌زنان کم‌مایه و پرکار ” تاسیس گردید . هدف این انجمن این بود که هر تهی مایه فریبکاری را که می‌ خواست از راه سخن یا قلم خویش مردم را بفریبد و دکانی برای کسب شهرت و پول باز کند ، راه را برای او بندد و رسوای خاص و عامشان کند .

جاناتان عضو این گروه بود . سویفت به این کارها معتقد بود و آن را خدمتی به هم وطنانش می‌دانست . نمونه بارز این مبارزات که جنبه مطایبه هم داشت . بلایی بود که بر سر یک شیاد عالم نمایی به نام جان پاتریج آورد . سویفت از مداخله‌های بی‌مورد و عدم توجه کافی دولت انگلستان به وضع مردم ایرلند ناراضی بود . رسالات مذهبی ، سیاسی و هجوآمیز و طنزآلود سویفت نام او را درشمار مفاخر انگستان و یکی از بزرگترین داستان‌سرایان طنزنویس جهان قرار داده است .

برگزیده‌ترین اثر جاناتان سویفت ، کتاب سفرنامه گالیور نام دارد که به سال ۱۷۲۵ میلادی انتشار یافت و همین یک کتاب نام او را در جهان ادب جاویدان ساخت . سفرنامه گالیور در نظر نقدنویسان یکی از آثار کلاسیک ادب انگلستان و یکی از کتب جاویدان ادب جهان است . سفرنامه گالیور یکی از قوی‌ترین اسناد محکومیت بشر است و این ادعانامه سخت و بیرحمانه ، برای مردمی است که جز آسایش و مسرت خویش نمی‌خواهند و دیگر انسان‌ها را ابزار و وسایل کاری می‌پندارند که نیازهای آنان را تامین می‌کند .

سویفت شیوه سفرنامه‌نویسی را برگزید چرا که در زمان او مردم شیفته سفر به سرزمین‌های ناشناخته بودند و با این شیوه امکان این بود که در قلب و مردم زمانه نفوذ کند .

سویفت از نظر سیاسی، شخصیتی منتفذ بود، خاصه دفاع وی از حقوق مردم ایرلند و وظایفی که برای رفاه آنان برعهده گرفته، او را قهرمان ملی ساخته بود. سویفت از راه نوشته‌هایش بر دستگاه حکومت انگلستان تأثیر بسیار گذاشت، چنانکه از راهنماییها و پیشنهادهایش بهره بسیار برده شد. از نظر ادبی سویفت استاد نثر هجوآمیز قرن خود به شمار می‌آمد، آثارش از تازگی و بلندی اندیشه برخوردار بود و سبک انشایش از وحدت و تناسب کامل میان لفظ و معنی و غنای کلمه و تخیل و استحکام و نرمی و روشنی و فصاحت و دقت بهره‌مند است.

طنز سلاح محبوب سویفت بود و برای وصف اوضاع مسخره‌آمیز یا سازمانهایی که مورد گله‌اش قرار می‌گرفت، از لحن آمیخته با مزاح استفاده می‌کرد. زبان شاعرانه سویفت بسیار لطیف بوده و به سبب استادیش در بیان اندیشه‌ای بدیع و عمیق و ژرف‌بینی کامل و نظر صائب، در رأس نویسندگان بزرگ کلاسیک انگلستان در نیمه اول قرن هیجده جای گرفته است.

سفرنامه دن گارسیا د سیلوا فیگوئروا: سفیر اسپانیا در دربار شاه عباس اول

دن گارسیا د سیلوا فیگوئروا

ترجمه: غلامرضا سمیعی

گارسیا د سیلوا فیگوئروا (۱۵۵۰-۱۶۲۴ م) سفیر اسپانیا در دربار شاه عباس صفوی و جهانگردی شناخته شده است. وی درماموریت خود اقدامات سیاسی مهمی از جمله پیمان اتحاد سه قدرت ایران، پرتغال و اسپانیا در مقابل امپراطوری عثمانی را به انجام رساند. دسیلوا در ایران به سفرهای فراوانی دست زد. خاطرات دسیلوا شامل جزییات بسیاری در مورد جغرافیا، تاریخ و فرهنگ ایران است و از آن به عنوان مرجع معتبری در مورد ایران عصر صفوی استفاده می ‌شود. کتاب پیش رو تنها یک سفرنامه نیست، بلکه رساله ‌اى سیاسى و تاریخى است که در آن بسیارى از حوادث سیاسى و رخدادهاى مشرق زمین ذکر گردیده است. پس از یادداشت مترجم و مقدمه ناشر فرانسوى، اوصاف، خاطرات و تحلیل‌هاى دن گارسیا به ترتیب مسیر حرکت در سفر ذکر شده است. بنا بر نظر اکثریت قریب به اتفاق مورخان ایرانى و خارجى، سفرنامه حاضر به ویژه در رابطه با دوره شاه عباس صفوی از معتبرترین منابع به شمار می آید. غلامرضا سمیعی در ترجمه این کتاب از نخستین چاپ متن فرانسوى کتاب مورخ ۱۶۶۷ میلادی بهره گرفته است. این سفرنامه در سال ۱۳۶۳ توسط نشر نو در دسترس مشتاقان فرهنگ و تاریخ ایران قرار گرفت.

سفرنامه اوژن فلاندن به ایران

اوژن فلاندن

ترجمه: حسین نورصادقی

اوژن فلاندن Eugene Flandin نقاش فرانسوی، در سال ۱۲۱۷ خورشیدی (۱۸۴۰ میلادی) در زمان محمدشاه قاجار با همراهی معماری به نام پاسکال کوست Pascal Coste به ایران می‌آید. این سفر وی به سفارشات فرهنگستان هنرهای فرانسه و برای تهیه گزارش‌ها و تصویرهایی از آثار باستانی ایران انجام شده بود. آنان بخاطر «هماهنگی‌ها و سفارش‌های لازمه» در همه جا از حمایت دربار و حاکمان محلی برخوردار بوده‌اند. سفر فلاندن و کوست بیش از دو سال طول می‌کشد و محصول آن علاوه بر «گزارشی» در باره آثار باستانی ایران، کتابی چند جلدی به نام «سفر به ایران» Voyage en Perse است که در سال ۱۸۵۱ در پاریس منتشر می‌شود. فلاندن پیش از سفر به ایران به مأموریت الجزایر رفته بود تا از «افتخارات ارتش فرانسه» در آنجا تصویرهایی تهیه کند و پس از سفر به ایران نیز به شهر تازه کشف شده نینوا در بین‌النهرین می‌رود که حاصل آن انتشار کتابی در باره آثار تاریخی نینوا در پاریس بود. فلاندن بهترین نگارگری است که آثار باستانی ایران را بگونه‌ای دقیق و واقع‌گرایانه نقاشی و مستندسازی کرده و پس از او کسی نتوانسته است کار او را تکرار کند. طرح‌های او به ویژه از بناها و سنگ‌نگاره‌های تخت‌جمشید در زمان نبود دوربین عکاسی، علاوه بر زیبایی و دقت، در برخی موارد به دلیل ثبت اندازه‌های بخش‌های گوناگون، دارای ارزش استناد‌پذیری هستند. با این حال ناگفته نماند که فلاندن به دلیلی نامعلوم برخی از جزئیات آثار را در طراحی‌های خود حذف می‌کرده و یا تغییراتی در آن اعمال می‌کرده است. متن کامل کتاب «سفر به ایران» اوژن فلاندن، تنها یک بار به شیوه کپی از روی متن اصلی و در اندازه بسیار بزرگ ۵۰ در ۷۰ سانتیمتر در سال ۱۳۵۵ در ایران منتشر شد؛. اما از فلاندن سفرنامه‌ای نیز بازمانده است که به نام «سفرنامه اوژن فلاندن به ایران» با ترجمه آقای حسین نورصادقی در تهران منتشر شده است (چاپ نخست ۱۳۲۴، چاپ سوم ۱۳۵۶). این سفرنامه که بیشتر دربردارنده خاطرات شخصی مؤلف است،

سفرنامه ظهیرالدوله

به کوشش دکتر محمداسماعیل رضوانی

این سفرنامه، گزارش روزانه سفر مؤلف به همراه مظفرالدین شاه و هیئت همراه به کشورهاى روسیه، فرانسه، اطریش، مجارستان، صربستان، عثمانى، آلمان، بلژیک و بلغارستان است. مؤلف در این کتاب به ذکر ویژگى‌هایى جغرافیایى هر شهر و نیز فاصله شهرها با یکدیگر پرداخته و به توصیف وضعیت داخلى شهرها و ابنیه‌اى که در آنها ساخته شده نیز مى‌پردازد و وقایع و رخدادهاى سفر را به شیرینى ترسیم مى‌کند.