نویسنده: پطروشفسکی

مترجم: کریم کشاورز

کتاب اسلام در ایران, در واقع متن درسهای نویسنده برای دانشجویان تاریخ بوده است. مهمترین موضوعات این کتاب,ظهور اسلام, ورود آن به ایران, منابع حقوق اسلامی, تدوین فقه, مجادلات فرقه ای, کلام, اسماعیلیان, قرمطیان, عرفان و پیروزی شیعه در ایران است.

کتاب در حال حاضر ممنوعه " اسلام در ایران, از هجرت تا پایان قرن نهم هجری" یکی از آثار ایران شناس بزرگ اهل شوروی سابق و عضو آکادمی علوم آن کشور " ایلیا پاولویچ پطروشفسکی" است که یکی از آثار مهم در زمینه ی منابع و متون تاریخ اسلام و تعالیم اسلامی و فقه اسلامی و صوفیگری و مذاهب و مسالک و نهضتهایی که مردم در بطن اسلام برپا کردند بویژه تشیع است. این کتاب در سال 1350 توسط نشر پیام به چاپ رسید و تا سال 1363 که ممنوع چاپ شد,هفت بار تجدید چاپ شده بود. فصل آخر کتاب به چگونگی شکل گیری تشیع در ایران میپردازد.

پیروزی اسکندر مقدونی بر پادشاه ایران، داریوش و استیلای طولانی مدت یونانی ها بر سرزمین های شرقی، زمینه تغییرات بزرگ سیاسی و اجتماعی را در این بخش جهان موجب شد. اندکی بعد، مقاومت شرقیان در برابر جهان گشایی جانشینان اسکندر، جدی و جدی تر شد و آن گونه که نویسنده «آیین شهریاری در شرق» می گوید، این مقاومت «تقریبا در همه جا در لباس دین، خاصه از نظر فلسفه لاهوتی شرق درباره پادشاهی» بروز کرد. ساموئیل ادی می گوید شرقیان معتقد بودند که شاهان قائم مقام خدایان بزرگی چون اهورا مزدا، یهوه و مردوک بر روی زمین هستند و حتی چنان که در مصر معتقد بودند، خود خدا هستند. نویسنده با بررسی فرهنگ شرق به ویژه در ایران، آناتولی و مصر، به این باور رسیده است که اعتقاد به تقدس حاکمیت ریشه در باورهایی دارد که می توان آن را دینی نامید. و به این ترتیب توضیح می دهد چگونه برخوردهای غربی ها و شرقی ها همواره رنگ و بوی جنگ اعتقادی داشته و به نوعی جنگ مذهبی بوده است. از مهمترین یافته های نویسنده این است که نشان می دهد در شرق، به ویژه ایران، همواره مفهوم حکومت و پادشاهی ملازم مفاهیم مذهبی بوده است. به باور نویسنده: «تجزیه و تحلیل عناوین و القاب شاهی در کتیبه های فارسی باستان، ماهیت مقام پادشاه و شرایط داشتن آن را نشان می دهد… آن ها برای آن شاه اند که اهورامزدا آنان را به این سمت برگزیده است؛ توجیه مطلب از نظر دینی چنین است، حال فرق نمی کند واقعیت دنیوی آن چگونه باشد؛ با صلح و آرامش سلطنت را از پدر به ارث برده، و یا به قهر و غلبه تخت شاهی را تصاحب کرده باشد.» جالب اینجاست که بر اساس یافته های نویسنده، مردم نیز پذیرای چنین توجیهی برای مقام پادشاه بوده اند و کسی را به این سمت به رسمیت می شناختند که بر اساس باورهای دینی شان برگزیده شده و بر تخت نشسته باشد: «بهترین گواه برای این که شاه ایران موجودی سرشار از نیروهای ایزدی تصور می شد، پرستش یا ستایشی است که پس از مرگ وی به عمل می آمده است.» یا «در قاموس ایرانیان، حفظ کشور همان حفظ برتری خدای ملی پارسیان، حفظ راستی، حفظ هستی طبیعی برتر، حفظ دین ایرانی و البته حفظ بزرگان پارسی بود.» کتاب ادی از این جهت برای ما اهمیت پیدا می کند که به برخی سؤالات تاریخی مان پاسخی شایسته می دهد؛ این که چرا و چگونه حتی بی کفایت ترین حاکمان ایران می توانستند با تحریک عواطف و احساسات مردم بر آنان حکومت کنند و اتفاقاً آن جا شکست می خورند که نمی توانند از حربه مذهب به درستی استفاده کنند. مانند شاه سلطان حسین صفوی که چون شایع بود شراب خوار است، نتوانست با حکم جهاد مردم را به جنگ با محمود افغان ترغیب کند. این که چرا هیچ وقت در این سرزمین مردم عادی یا رعایا نمی توانستند از حاکم سؤال یا او را مؤاخذه کنند، چنین پاسخی دارد که شاه مشروعیت خود را از خدا یا خداوندگاران گرفته است و بنا بر منبع مشروعیت اش، دلیلی ندارد که به رعایای خود جواب پس دهد و…

آتوسا در لغت به معنای خوش اندام است. همچنین به معنای قدرت و توانمندی نیز میباشد.آتوسا ( ۵۵۰ تا ۴۷۵ پیش از میلاد مسیح) شهبانوی ایران یکی از برجسته ترین زنان در تاریخ ایران قدیم است. وی دختر کورش کبیر و کاساندان، خواهر کمبوجیه، و همسر دوم پادشاه هخامنشی، کمبوجیه وداریوش یکم، و مادر خشایار شاه بود آتوسا بانویی زیبا بود وهم شاعر و هم ادیب بود و به نوجوانان پارسی درس ادبیات پارسی میداد. به خاطرخرد و اندیشه نیکویش داریوش با ایشان در مسائل مملکتی و سرنوشت ساز مشورت میکرد و نیز به ایشان اعتماد کامل داشت .اگر داریوش به منطقه ای لشگر میکشید شورای سلطنت برای اداره امور کشور تشکیل میشد ورئیس و مافوق همه در راس شورای سلطنت شهربانو آتوسا بودهرودوت در مورد زندگی سیاسی وی می گوید: آتوسا از قدرت فوق العاده ای برخوردار بود و علاقمند بودکه در میدان کارزار نیز شوهرش را همراهی کند. وی همواره یاور فکری داریوش بزرگ بوده و چندین نبردبزرگ را شخصا فرماندهی کرده و یا با نقشه های جنگی او انجام گرفته است .از زمان مرگ او هیچ اطلاعی در دست نیست.تا زمانی که خشایار از جنگ یونان بر میگرددزنده بوده است. احتمالا آرامگاه او در کنار آرامگاه داریوش کبیر در نقش رستم میباشد.