پیروزی اسکندر مقدونی بر پادشاه ایران، داریوش و استیلای طولانی مدت یونانی ها بر سرزمین های شرقی، زمینه تغییرات بزرگ سیاسی و اجتماعی را در این بخش جهان موجب شد. اندکی بعد، مقاومت شرقیان در برابر جهان گشایی جانشینان اسکندر، جدی و جدی تر شد و آن گونه که نویسنده «آیین شهریاری در شرق» می گوید، این مقاومت «تقریبا در همه جا در لباس دین، خاصه از نظر فلسفه لاهوتی شرق درباره پادشاهی» بروز کرد. ساموئیل ادی می گوید شرقیان معتقد بودند که شاهان قائم مقام خدایان بزرگی چون اهورا مزدا، یهوه و مردوک بر روی زمین هستند و حتی چنان که در مصر معتقد بودند، خود خدا هستند. نویسنده با بررسی فرهنگ شرق به ویژه در ایران، آناتولی و مصر، به این باور رسیده است که اعتقاد به تقدس حاکمیت ریشه در باورهایی دارد که می توان آن را دینی نامید. و به این ترتیب توضیح می دهد چگونه برخوردهای غربی ها و شرقی ها همواره رنگ و بوی جنگ اعتقادی داشته و به نوعی جنگ مذهبی بوده است. از مهمترین یافته های نویسنده این است که نشان می دهد در شرق، به ویژه ایران، همواره مفهوم حکومت و پادشاهی ملازم مفاهیم مذهبی بوده است. به باور نویسنده: «تجزیه و تحلیل عناوین و القاب شاهی در کتیبه های فارسی باستان، ماهیت مقام پادشاه و شرایط داشتن آن را نشان می دهد… آن ها برای آن شاه اند که اهورامزدا آنان را به این سمت برگزیده است؛ توجیه مطلب از نظر دینی چنین است، حال فرق نمی کند واقعیت دنیوی آن چگونه باشد؛ با صلح و آرامش سلطنت را از پدر به ارث برده، و یا به قهر و غلبه تخت شاهی را تصاحب کرده باشد.» جالب اینجاست که بر اساس یافته های نویسنده، مردم نیز پذیرای چنین توجیهی برای مقام پادشاه بوده اند و کسی را به این سمت به رسمیت می شناختند که بر اساس باورهای دینی شان برگزیده شده و بر تخت نشسته باشد: «بهترین گواه برای این که شاه ایران موجودی سرشار از نیروهای ایزدی تصور می شد، پرستش یا ستایشی است که پس از مرگ وی به عمل می آمده است.» یا «در قاموس ایرانیان، حفظ کشور همان حفظ برتری خدای ملی پارسیان، حفظ راستی، حفظ هستی طبیعی برتر، حفظ دین ایرانی و البته حفظ بزرگان پارسی بود.» کتاب ادی از این جهت برای ما اهمیت پیدا می کند که به برخی سؤالات تاریخی مان پاسخی شایسته می دهد؛ این که چرا و چگونه حتی بی کفایت ترین حاکمان ایران می توانستند با تحریک عواطف و احساسات مردم بر آنان حکومت کنند و اتفاقاً آن جا شکست می خورند که نمی توانند از حربه مذهب به درستی استفاده کنند. مانند شاه سلطان حسین صفوی که چون شایع بود شراب خوار است، نتوانست با حکم جهاد مردم را به جنگ با محمود افغان ترغیب کند. این که چرا هیچ وقت در این سرزمین مردم عادی یا رعایا نمی توانستند از حاکم سؤال یا او را مؤاخذه کنند، چنین پاسخی دارد که شاه مشروعیت خود را از خدا یا خداوندگاران گرفته است و بنا بر منبع مشروعیت اش، دلیلی ندارد که به رعایای خود جواب پس دهد و…

محمد نصیر فرصت شیرازی

تصحیح و تحشیه از: منصور رستگار فسائی

آثار عجم یا شیراز نامه اثر فرصت‌الدوله شیرازی، کتابی است در زمینه‌های تاریخ، جغرافیا، آثار باستانی که توضیحاتی راجع به زندگینامه شخصیت‌ها و شاعران خوش نویسان نقاشان واهل صنایع مشهور شیراز و منطقه فارس را هم شامل می‌شود.

• گرچه بیشتر مطالب این کتاب راجع به منطقه فارس است ولی مطالبی راجع به مناطق دیگر ایران و جهان نیز در کتاب آمده است.
• اولین بار آثار عجم در ذیحجه ۱۳۱۴ در بندر معمورهٔ بمبئی تعداد ۶۰۴ صفحه در مطبع ناصری چاپ شد.
• فرصت الدوله در این کتاب به بهترین شکل تمام آثار ونقش برجسته های باستانی را در تخت جمشید ودیگر مناطق باستانی ایران نقشه برداری کرده و با درج اندازه و ترجمه خطهای میخی در این کتاب به چاپ رسانده.
• و دفعه دوم در ماه جمادی‌الاول سال ۱۳۵۲ هجری قمری در مطبع نادری باهتمام عبدالله طهرانی در بمب‌ئی در ۵۹۶ صفحه چاپ شد.و نسخه سوم در سال ۱۳۶۲ خورشیدی در ابانماه توسط انتشارات بامداد به چاپ رسید.

ادوارد بر

ترجمه حسن کامشاد

در سال ۱۹۰۸ در ’شهر ممنوعِ‘ افسانه‌ای پکن کودک سه ساله‌ای بر تخت امپراتوری نشست. پوُ یی آخرین امپراتور چین بود. در ۱۹۱۲ که کشور جمهوری شد، حکومت سه‎ هزارسالۀ پادشاهی چین پایان یافت. با‌ وجود این، پوُ یی دوران کودکی و نوجوانی‌اش را درون ’شهر ممنوع‘ گذارند؛ هنوز همچنان امپراتورزاده و خدای زنده بود و در کانون رؤیاییِ هزاران خواجه و درباری فاسد می‌زیست که گردباد کمونیسم، چین را درنوردید. زندگی پوُ یی یکی از شگفت‌ترین ماجراهای دوران ماست: از دنیای قرون‎ وسطایی ’شهر ممنوع‘، در چنگال مهیب مهدعلیاها، آغاز می‌شود و تا چین مارکسیستی در عصر جدید می‌گسترد. این سرگذشت پُرمِکنت و پُرمِحنت، حکایت قدرتِ فارق از ‌مسئولیت است؛ روایت یک فرهنگ کهن برای رسیدن به روزگار نو؛ سرگذشت مردی است گرفتار در تنگنای جهانی پُراضطراب: از نشستن بر سریر قدرت تا بازی در نقش جاسوس و در نهایت تجربۀ زندان در نظام کیفری چینِ کمونیست که به‎ گفتۀ ژان پاسکالینی، «نوعی شست‎وشوی مغزی بی‌اندازه مؤثر» بود. ادوارد بِر، روزنامه‌نگار پرآوازه، پوُ یی را در اواخر عمرش دید و با افرادی که آخرین امپراتور را از نزدیک می‌شناختند در چین بارها به گفت‌وگو نشست. ره‌آورد این گفت‎ وگوها و جمع‎ آوری اسناد و مدارکِ متعدد کتاب تکان‎دهنده‎ ای شد که به ‎ گواه بسیاری از عالمان علوم سیاسی نه ‎تنها کلید درکِ چینِ امروز، که حتی می‎توان گفت، سررشتۀ بسیاری از وقایع عجیب‌ و اندوه‌ناک‌ دو قرن اخیر است.