ایران باستان
ایران باستان (L’Iran ancien) تاکنون چند کتاب با عنوان ایران باستان در زمینه تاریخ ایران پیش از اسلام منتشر شده است. یکی از این کتابها "ایران باستان" تألیف ماریژان موله Marijan Mole ایرانشناس فرانسوی است. موله در محضر استادنی چون بنونیست Benveniste و دومناش de Menasce شاگردی کرد و در زمینه تاریخ و فرهنگ شرق باستان به ویژه ایران نکتهها آموخت. عمر وی کوتاه بود و در 38 سالگی دیده از جهان فروبست. رساله دکتری موله با عنوان آیین، اسطوره و جهانشناسی در ایران باستان در 600 صفحه به چاپ رسیده است و در بردارنده مطلب بسیار مهمی است. یکی دیگر از آثار این پژوهشگر فرانسوی کتاب "افسانه زندگی زردشت بنا بر متنهای پهلوی" است که پس از درگذشت وی به همت دومناش منتشر شد.
هدف موله از تألیف ایران باستان ارائه طرحی کلی از آیین پیش از اسلام ایرانیان است. وی در این اثر فقط درباره دین زرتشتی سخن میگوید و از آیینهای دیگری همچون مانوی و مزدکی که روزگاری در ایران پیروانی داشتهاند به اختصار مینویسد. او در مقدمه اثرش مینویسد: «نشان دادن چند اصل کلی [از] یک دین میتواند بیشتر باعث شناسایی آن گردد تا گردآوری جزئیاتی از هم جدا، هرچند که این جزئیات در حد خود بسیار جالب توجه باشند.»
کتاب موله را دکتر ژاله آموزگار یگانه با نثری روان به فارسی برگردانده است. وی در کار ترجمه امانتداری کرده و به قول خودش: «در این ترجمه اصل، حفظ اصالت گفتههای نویسنده بوده است. حتی اگر در برخی موارد موضوع مورد قبول خود مترجم نیست.» لازم به ذکر است که علت اصلی پراکندگیهای متن کتاب نه کم کاری مترجم؛ که مرگ ناگهانی و زودرس مؤلف بوده است. عاملی که باعث شد موله جوان فرصت کافی برای بازبینی و تکمیل مجموعه تصاویر خود نیابد.
ایران برآمدن رضاخان (بر افتادن قاجار و نقش انگلیسیها)
سیروس غنی
حسن کامشاد
ایران، برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگلیسی ها، عنوان کتابی است که با تلاش سیروس غنی به رشته تحریر درآمده و توسط دکتر حسن کامشاد به فارسی ترجمه شده است. در نگارش این کتاب که از سوی انتشارات نیلوفر در سال 1377 برای اولین بار به چاپ رسید، از پیامهای تلگرافی موجود در «اداره اسناد عمومی لندن» و «آرشیو ایالات متحده در واشنگتن» نسخه برداری شده است.دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران در نقد کتاب مذکور می نویسد:
کودتای سوم اسفند 1299ه.ش. و ظاهر شدن رضاخان در صحنه سیاسی کشور، سپس اوج گیری سریع و مستمر مقام و موقعیت وی و سرانجام، برافتادن سلسله قاجاریه و بر تخت نشستن عنصر نظامی کودتا به عنوان شاه تازه، تاکنون در مقالات و کتابهای متعددی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. این موضوع، دستمایه پژوهش تاریخی آقای «سیروس غنی» نیز واقع شده است که حاصل آن به صورت کتاب «ایران؛ برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگلیسیها»، در دسترس همگان قرار دارد. شاید بتوان گفت وجه ممیزه این کتاب از سایر کتابهای با همین موضوع، ابتنای آن بر مجموعه گسترده ای از اسناد منتشره توسط وزارت امور خارجه انگلیس و البته بعضاً وزارت امور خارجه آمریکاست؛ به طوری که باید کتاب ایران، برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگلیسیها را روایت بازسازی شده براساس اسناد مزبور از وقایع و تحولات منتهی به کودتای 1299 و سالهای پس از آن، تا تأسیس سلسله پهلوی توسط رضاخان، به شمار آورد. همان گونه که نویسنده، خود در پیشگفتار بیان داشته مدت دو سال وقت صرف «پژوهش و نسخه برداری پیامهای تلگرافی در اداره اسناد عمومی و آرشیو ایالات متحده در واشینگتن و مریلند» کرده است تا چنین مجموعه اسنادی را برای نگارش کتاب مزبور گردآوری کند.
ایران بین دو انقلاب
نام مترجم : احمد گل محمدی
یرواند آبراهامیان استاد ایرانیالاصلِ تاریخ در کالج باروکِ دانشگاه شهر نیویورک است. آبراهامیان در این کتاب به تحلیل تأثیرات متقابل سازمانهای سیاسی و نیروهای اجتماعی ایران از سدهٔ نوزدهم میلادی تا انقلاب اسلامی 1357 میپردازد. نیروهای اجتماعی را به «گروههای قومی» و «طبقات اجتماعی» تقسیم میکند و با توجه به دستاوردهای جامعهشناسان تأثیرات نظامهای سیاسی بر نظامهای اجتماعی را بررسی میکند. آبراهامیان کارش را با تبیین ساختار اجتماعی سیاسی دورهٔ قاجار و علل و پیامدهای انقلاب مشروطیت آغاز میکند، با بررسی دورهٔ رضاشاه و سقوط او و سالهای بحرانی شهریور 20 تا مرداد 1332 ادامه میدهد و بر این دوره، بهویژه تأثیر و تأثرهای نیروهای سیاسی، تأکید میکند، سالهای پس از کودتا را تا آستانهٔ انقلاب اسلامی به انگیزهٔ ریشهیابی علل وقوع انقلاب و نیروهای مؤثر در آن از نظر میگذراند و اهم حوادث و نیروهای سیاسی و اجتماعیِ مؤثر این دوره را تجزیه و تحلیل میکند و اینگونه نتیجه میگیرد که علت وقوع انقلاب توسعهٔ ناهمگونی بود که رژیم محمدرضاشاه، خواه ناخواه، درپیش گرفته بود. آبراهامیان با بررسی نقش مهم اسلام و نیز نقش تعیینکنندهٔ شخص امامخمینی(ره) در پیروزی انقلاب بررسیاش را به پایان میبرد. بیگمان ایران بین دو انقلاب کتابی منحصر بهفرد در بررسی تاریخ هفتادسالهٔ ایران است.
ایران بین ناسیونالیسم اسلامی و سکولاریسم(انقلاب مشروطه ۱۲۸۵)
آثار مربوط به انقلاب مشروطهی ایران تا به حال بر حوادث تهران، تبریز و تا حدی، اصفهان تمرکز داشتهاند. در نتیجه، بررسیهای اندکی دربارهی رویدادهای سایر ایالات و شهرها به رشتهی تحریر درآمده است. اما کتاب ایران بین ناسیونالیسم اسلامی و سکولاریسم درصدد است تا با بازبینی این روایت تمرکزگرا، تحلیلی متوازن ارائه دهد. در این کتاب، نویسنده نخست نقش مجادلات اسلامی در واپسین سالهای سدهی نوزدهم و اوایل سدهی بیستم و پیوند آن با اندیشههای سکولار را تحلیل، و سپس دستهبندیهای این مجادلات را در شهرهای تبریز، شیراز، اصفهان و بوشهر بررسی کرده است. او با تحلیل تعامل بین اسلام و سکولاریسم در این دورهی پرآشوب به این جمعبندی میرسد که تحولات انقلاب مشروطه در هریک از شهرهای مورد بحث دارای ویژگیای خاص آن منطقه نیز بوده است و دیگر اینکه بعضی از آن تحولات حتی در خط سیر تحولات بعدی تاریخ معاصر ایران هم بسیار تأثیرگذار بودهاند. به باور نویسنده، تحولات این دوره در اصفهان عملاً نمونهی نخستین آن نوع ناسیونالیسم اسلامگراست که چندی بعد در انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ نمایان شد.
ایران پل فیروزه
این کتاب به معرفی فرهنگ ایرانی و شناخت طبیعت سرشار آن به چاپ رسیده است.
در این کتاب متن و تصویر به کمک یکدیگر خصائص فرهنگی و شیوه زندگانی و اقلیم های متنوع جغرافیایی ایران زمین را تشریح می کنند.
در این کتاب پس از پیام علیا حضرت فرح پهلوی شهبانوی ایران که بسیار علاقمند به تاریخ ایران و گسترش مبانی معرفتی به نقش هنر به ویژه هنر عکاسی در پاس داشت تاریخ سرزمین کهن پارسیان بودند، عکس ها در چهار بخش با عناوین: نور، زندگی، مکان های مقدس، سرزمین شاهنشاهان تقسیم و معرفی شده اند.
ایران در آستانه سقوط ساسانیان
آنچه در شامگاه عهد ساسانى بر ايران گذشت، تا حد زيادى از بحران سياسى در ساختار قدرت اين نظام از بدو تأسيس نشئت مىگرفت و بازتاب و نتيجهي عملكرد شاهان ساسانى در طول حكومت، بهويژه دوران اوج اقتدار آنان، يعنى عصر اصلاحات انوشيروان، بود. نظام مبتنى بر تمركز در دين و سياست، كه ويژگى اصلى و نمايان دولت ساسانى در قياس با اسلاف خود محسوب مىشد، اگرچه در حفظ مرزها و در نتيجه استقلال سياسى ايران در ميان دشمنان شرقى (هياطله و تركان) و غربى (روميان) نقش مهمى داشت، در سقوط و اضمحلال ايشان نيز مهمترين عامل بود. ... تشكيل دولت ساسانى، كه خود پاسخى به بحرانهاى ايجادشده در اواخر عهد اشكانى بود، بهواسطهي سياستگذارىهاى خاص، به ظهور بحرانهاى جديد در زمينههاى سياست، اجتماع و مذهب انجاميد كه دورهي پادشاهى "قباد" نقطهي اوج آن بود.
ایران در اسپانیا
شجاع الدین شفا
ترجمه: دکتر مهدی سمسار
موضوع اصلی این کتاب، بررسی نقش و تأثیر ایران در فرهنگ و تمدن اسپانیا است. کتاب با این مباحث فراهم آمده است: "ایران و اسپانیای پیش از اسلام"، "ایران، اسلام و اعراب"، "نقش ایرانیان در فتح آندلس"، "ایران و خلافت اسپانیا"، "ایران در فرهنگ آندلس"، "پزشکی، ریاضیات و نجوم، معماری، موسیقی، ادبیات، تاریخنگاری و جغرافیانویسی، مذهب، فلسفه، تصوف، گیاهشناسی و کشاورزی، آبیاری قنات، دریانوردی، زندگی اجتماعی، بازرگانی، آشپزی، و جشنهای ایرانی در آندلس" و "زبان فارسی در آندلس".
ایران در زمان ساسانیان
«ایران در زمان ساسانیان»؛ تاریخ ایران ساسانى تا حمله عرب و وضع دولت و ملت در زمان ساسانیان، نوشته کریستین سن، ترجمه رشید یاسمى این کتاب به انگلیسى نوشته شده و به وضع دولت و دربار ساسانى و احوال مردمان آن روزگار پرداخته است. نویسنده سى سال پیش از پرداختن به این کتاب، شاهنشاهى ساسانیان را نوشت، اما پس از آن، بر پایه کشفهاى تازهاى از آن عصر مانند کتیبه هاى شاهپور نخست در کعبه زردشت، «مواد تازه و سودمندى» در باره تاریخ تمدن ساسانى و صنعت و دیانت آن عصر به دست آورد و از این رو، به جاى چاپ دوبارهاش و افزودن اطلاعات نوپدید در آن، به ساماندهى ایران در زمان ساسانیان بر پایه دورههاى تاریخى همت گماشت که آن را «واسطه العقد» دیگر نوشتههاى او و سبکش را «سهل و ممتنع» مىتوان دانست؛ زیرا به رغم ژرفکاوى سندهاى کهن و آثار گوناگون تاریخى، شیوایى و رسایى سخن را نیز در روایت آنها فرو نگذارده و در پانوشت کتاب، یادداشتهاى سودمندى به پژوهشگران عرضه کرده است. در حقیقت کتاب،از کتب مرجع برای پژوهشگران تاریخ و فرهنگ ایران محسوب میشود. ساختار چارچوب اصلى کتاب، تاریخ سیاسى روزگار ساسانیان است و ویژگىهاى مادى و معنوى مردم، اوضاع اجتماعى، چگونگى صنعت و اندیشههاى دینى - فلسفى آن دوران، در این چارچوب عرضه شده است. گزارشى در باره پیشینه تمدن ایران پیش از ساسانیان بر پایه منابع یونانى، ارمنى، سریانى و چینى و شمار و ویژگىهاى منابع تاریخ سیاسى و مدنى ساسانیان با عنوان مقدمه در دو بخش گنجیده و ویژگىهاى سازمان ادارى شاهنشاهى و اطلاعات موجود در باره تمدن و جامعه ساسانى نیز در دَه فصل جداگانه همراه با موضوعهاى خُرد و مشخص شده با ستاره (*)، به شکل توصیفى با یادآورى منابع آنها در پانوشت آمده اند. نویسنده، شرح درازدامنى در باره هر یک از موضوعها عرضه مىکند، اما از رویدادهاى نظامى و جنگى آن دوران به تندى مى گذرد. البته داستان «جنگ شاهپور با رومیان» کوتاه و چکیده نیست؛ زیرا وى در این باره از روایتى عینى و بىمانند فردى حاضر در آن ماجرا بهره برده است.
ایران در سپیده دم تاریخ
جورج گلن کمرون
حسن انوشه
کتاب حاضر تحقیقی است متکی بر یافتههای باستان شناسی درباره تاریخ ایران باستان, از آغاز تا شروع حکومت مادها و هخامنشیان, یعنی دوره عیلام و آغاز روزگار آریاییان .
متن اصلی حاضر نخستین بار در سال 1936, یعنی 67سال پیش به چاپ رسیده و ترجمه فارسی آن نخستین بار در سال 1365منتشر شد .
نویسنده کتاب جورج گلن کامرون, ایران شناس امریکایی, در 1905متولد شد .در دانشگاه شیکاگو تحصیل کرد .مدتی در موسسه زبانهای شرقی دانشگاه شیکاگو به تدریس اشتغال داشت .در 1948استاد تمدنهای شرق نزدیک و رئیس کرسی تتبعات شرقی دانشگاه میشیگان شد .وی در حفاریهای علمی ایران, مخصوصا بیستون و تخت جمشید شرکت نمود و در سالهای 1940تا 1948سر دبیری مجله 'تتبعات شرق نزدیک 'را بر عهده داشت .کامرون سرانجام در سال 1978درگذشت .
کامرون یکی از متخصصان برجسته زبان عیلامی بود که کشف الواح تخت جمشید مدیون اوست (مجموعه سی هزار لوح گلی به زبانهای عیلامی و آرامی درباره چگونگی بنای تخت جمشید) .بازخوانی کتیبه بیستون نیز یکی از دیگر خدمات ارزنده وی به شمار میآید.
ایران در سیاحت نامه اولیا چلبی
اولیا چلبی
ترجمه: داود بهلولی
ترجمه فارسی بخشهایی از حجیمترین سفرنامه جهان، در قالب کتاب «ایران در سیاحتنامه اولیا چلبی» منتشر شد. به گزارش روابط عمومی انتشارات علمی و فرهنگی، محمد ظلّی بن درویش ملقب به اولیا چلبی از چهرههای شاخص فرهنگی امپراتوری عثمانی و از مهمترین سیاحان قرن یازدهم هجری قمری است که پس از دیدن رویای دیدار با پیامبر اسلام(ص) و با حمایت سلطان مراد، سفرهایی طولانی به اقصی نقاط جهان از جمله ایران صورت میدهد. کتاب ایران در سیاحت نامه اولیا چلبی، روایت ۳ سفر این سیاح بزرگ به ایران است و تسلط نویسنده به زبان فارسی موجب شده که علاوه بر تصویری دقیق از جغرافیا، استحکامات و زیرساختهای موجود در ایران، تصویری جالب و منحصر به فرد از رسوم، آداب فرهنگی و اصلاحات هر منطقه در اختیار علاقهمندان قرار گیرد.
ایران در گذر روزگاران
«ایران در گذر روزگاران» با تاریخ باستان ایران آغاز میشود. با شاهنامه، تاریخ میانه را پشت سر مینهد و با بررسی مشروطه و عصر رضاشاهی و در فرجام، ملیشدن صنعت نفت، گام به دوران معاصر میگذارد. افزون بر اینها، به بهانه نگاهی به زندگی پژوهشگری نامآشنا، با زیست یکی از نخبگان و آنچه که بر او در دوران پهلوی دوم و پس از انقلاب رفته است، آشنا میشویم و در پایان با بررسی رویارویی زبان فارسی با دنیای مدرن، گفتوگوها به پایان میرسد؛ بیآنکه به گفته نویسنده کتاب پرسشها پایانی گیرد!
مسعود لقمان درباره این کتاب میگوید: «ایران در گذر روزگاران، داستان جستوجوی من، برای فهم بهتر تاریخ و فرهنگ سرزمینی است که در آن بالیدهام و هستی خویش را وامدار آن هستم. در این جستوجو، کوشیدهام با پرسش از فرزانگانی که در حیطهی موضوعهای طرحشده، سرآمد زمانهی خویشاند، به بینشی ژرفتر برای فهم بهتر تاریخ ایران دست یابم و دیگران را نیز در این معنا سهیم کنم. تلاش شده است تا پرسشها، نه به قصد چالش و به رخ کشیدن دانش، بلکه برای فهم بهتر و کسب بینشی ژرفتر، پرسیده شود و پاسخها نیز پرسشمدار باشد؛ چراکه بر این باورم، بیش از آنکه نیاز به پاسخ داشته باشیم، نیازمند پرسشهای درست هستیم.» وی در پایان میافزاید: «این کتاب از پنج سال پیش، یعنی از سال ۱۳۸۸ آماده بوده که خوشبختانه با دور تازه در اداره کتاب، امکان چاپ و پخش آن فراهم شده است.»