دکتر فووریه

ترجمه: عباس اقبال

ژان–باتیست فُوریه (به فرانسوی: Jean-Baptiste Feuvrier)، مشهور به Joannès‏ (۶ اکتبر ۱۸۴۲ – ۲۹ نوامبر ۱۹۲۶) پزشک نظامی و خاطره‌نویس اهل فرانسه بود که از اوت ۱۸۸۹ تا اکتبر ۱۸۹۲ پزشک خصوصی ناصرالدین‌شاه قاجار بود.

فُوریه به همراه ناصرالدین‌شاه، در بازگشتِ او از سفر سومش به فرنگ، به ایران آمد.

فُوریه، سال‌ها پس از بازگشت، خاطرات خویش را تحت عنوان Trois ans à la cour de Perse در سال ۱۹۰۰ (ویرایش دوم: ۱۹۰۶) در پاریس به چاپ رساند. خاطرات فُوریه در سال ۱۳۲۶ خ تحت عنوان سه سال در دربار ایران، از سال ۱۳۰۶ ق توسط عباس اقبال آشتیانی ترجمه شد و درتهران به چاپ رسید.

کتاب حاوی خاطرات و یادداشتهای پزشک فرانسوی ناصرالدین شاه قاجار از سال 1306 تا 1309 هجری قمری به همراه تصاویر تاریخی کتاب «سه سال در دربار ایران» اثر دکتر ژوانس فووریه (ژرار فوریه) حاوی خاطرات و مشاهدات وی از دربار ناصرالدین شاه و ایران است که یکی از بهترین منابع درباره ی اوضاع ایران در دوران ناصری محسوب می شود. در کتاب توصیفات نویسنده از دربار و شهرهای مختلف ایران اشاره می شود. در ادامه امتیاز دخانیات (قرارداد رژی) که نویسنده شاهد این واقعه بوده، بررسی می شود و در انتها به نقد کلی کتاب پرداخته می شود.

شادروان عباس اقبال در مقدمه می نویسد: کتاب شیرینى که ترجمهء آن از نظر خوانندگان محترم مى‌گذرد و حاوى بسى مطالب‌تاریخى راجع به اواخر سلطنت ناصر الدین شاه است به توسط یک تن طبیب فرانسوى که‌شاهد عینى بسیارى از وقایع بوده به رشتهء تألیف در آمده است. در این ترجمه کمال احتیاط و دقت به خرج داده شده است تا هیچ نکتهء آن از قلم‌نیفتد و در اداى مقصود مؤلف اصلى اخلالى روى ندهد. البته بعضى از معلومات و اطلاعات این مؤلف به وجود نهایت سعى که درجمع‌آورى مطالب صحیحه به خرج داده خالى از اشتباه و مسامحه نیست.ما هر جا که به‌نکته‌اى از این قبیل برخورده‌ایم به عدم صحت آن اشاره کرده‌ایم. در ترجمهء کتاب«سه سال در دربار ایران»ما هیچ قصد و غرضى جز کمک به روشن‌شدن تاریخ ایران نداشته‌ایم.اگر احیانا قسمتى از اطلاعات و حکمیت‌هاى مؤلف اصلى‌کتاب پسند بعضى از خوانندگان نیفتد یا آنها به عقیدهء خود صحیح نیابند بحثى بر مانیست.

خود دکتر فوویه نیز می نویسد: من که مدت چند سال طبیب مخصوص اعلیحضرت ناصر الدین شاه و شاهد عینى‌زندگانى روزانهء او بوده‌ام چیزهایى دیده‌ام که نه تنها هیچ مسافرى نمى‌تواند بر آنها اطلاع‌یابد بلکه آگاهى از آنها بر هر کسى نیز که در ایران مقیم شده باشد مشکل است.این‌سفرنامه شرح همان مشاهداتى است که دیگران از آنها اطلاعى ندارند و آن در حکم‌پرده‌اى است که کم و بیش حقایق مربوط به شاه ایران در آن نقاشى شده. ایران کشورى است که با وجود بروز افکار جدیده،آداب و عادات مردم آن‌چنان‌ثابت و لا یتغیر مانده که مى‌توان آنها را عین عادات و آداب اجداد ایشان دانست؛بلکه‌شاید اولاد ایشان نیز از آنها دست برندارند. با وجود آن که در این یادداشت‌هاى روزانهء کتبى سعى شده است که نهایت دقت‌رعایت شود،محتاج به تذکار نمى‌دانم که در این نوشته،کاملا اسرار شغل خود را نگاه‌داشته و نسبت به ناصر الدین شاه که مردى تیز هوش و خوش‌ذات بود و در تمام حوادث‌به من نیکى کرده است رعایت کمال احترام را نموده‌ام. امیدوارم که این اوراق دفتر خاطرات من به جغرافیا و تاریخ ایران که در ادوار مختلفه‌در آن باب کتاب‌هاى بسیار نوشته‌اند،کمکى کند و سعادت آن را داشته باشد که خواننده‌را نیز سرگرم نماید و براى او مفید افتد.

میان‌رودان یا بین‌النهرین، سرزمینی محصور بین دو رودخانه بزرگ دجله و فرات، و دره نیل، هر دو، شهرت جهانی دارند، زیرا برای اولین بار در این مناطق بود که انسان به سطحی برتر از پیشرفت دست یافت، مثل فرهنگ معماری شهرنشینی که از بین‌النهرین آغاز شد و بنیان‌گذار آن نیز سومریها بودند و رد پای آنها را می‌توان در هزاره چهارم ق.م. در جنوب و مرکز بین‌النهرین پیدا کرد. شواهد باستان‌شناسی حاکی از این است که سومریها اولین قومی بودند که خط میخی را ابداع کردند؛ و در پی ابداع خط، بر آثار هنری ایشان نیز افزوده ‌شد. در میان آنها آثار معماری عظیم و اشیاء سنگی پرمعنا، شگفتی هر بیننده‌ای را برمی‌انگیزد.

در این کتاب، آندره پارو فرهنگ و هنر نزدیک به چهارهزار سال را به تصویر می‌کشد؛ یعنی از آغاز دوره سومر تا اکد و در ادامه از سومر نو تا حدود پایان حکومت کاسی. در دوره اخیر، هنر سومر ـ بابلی قبل از شکوفایی مجدد در اثر نفوذ هنر آشوری، بار دیگر با دوره انحطاط مواجه شد.

بسیاری از آثار هنری ارائه شده در این کتاب برای متخصصان دو نسل پیش ناشناخته بود؛ اما برای اکثر افراد امروزی، نظریه پارو ـ که در اینجا به شکلی کاملاً جدید ارائه ‌شده است ـ سرآغازی است برای شناخت هنر و فرهنگ غنی و ناشناخته سومر.

آندره پارو (1901ـ1980) از بزرگ‌ترین متخصصان باستان‌شناسی آسیای نزدیک، نه تنها در فرانسه بلکه در جهان به شمار می‌رفت. دانش وافر وی در مورد این منطقه نتیجه اطلاعات زیاد و حفاریهای بیشماری است که وی در سوریه و عراق انجام داده است.