اساطیر یونان
این کتاب، بازگوکننده چندین افسانه یونانی است که سینه به سینه در بین یونانیها نقل قول شده و عقاید و باورهای این ملت را به تصویر میکشد.
اساطیر با داستانهای پهلوانی افراد بشری و نیز با افسانههای جن و پری که برای سرگرمی جعل شدهاند، تفاوت بسیار دارد. اسطورهها اصولاً با روایات دینی ارتباط نزدیک دارند و واقعیّات فرهنگی پیچیدهای هستند. در میان اساطیر جهان، اساطیر یونان از آنجا که مرجع مکتوب باستانی و اصلی یونان (آثار هومر و هسیود و بعدها شاعران متأخرتر) بودهاند، حکایت دیگری دارند.
یونانیان قدیم زمین را زمین ناهموار کم و بیش مسطحی میپنداشتند که دور آن را جریان اکئانوس (اقیانوس) گرفته و بالای آن را گنبد جامد آسمان (از جنس برنج یا آهن) با پایههای استوار بر کرانههای جهان پوشانده و زیر آن را تارتاروس یا شکنجهگاه ارواح پلید پر کرده است. محل سکونت خدایان گاهی آسمان و گاهی قلههای المپ تصوّر میشد و جریان آفرینش نیز به صورت یک سلسله ازدواج و تولد تخیّل میشد. این افسانههای معنادار امّا غالباً نامعقول، آن قدر برای یونانیها جذبه داشت که به سان عقاید مذهبی نقل هر مجلس بود.
از افسانههای یونان باستان، روایتهای متعدد در دست است، اما این روایت جدید از راجر لنسلین گرین، اصالت و تألیف خوب را با هم دارد. گرین، این افسانه ها را به همان گونه که خود یونانیها در نظر میآورند، به شیوه عصر قهرمانان، در کنار هم قرار داده است.
به نظر میرسد که نویسنده در این اثر ترتیب زمانی رویدادهای مربوط به خاندان بزرگ جاودانان را سامانمندتر و مقبولتر از اغلب روایتهای در هم ریخته معروف گذشته آورده است و یکی از ویژگیهای کتاب این است که هر قصه از دل قصه دیگر جوانه میزند و رشد میکند.
اسرار مانیه تیسم
اسطوره آفرینش در کیش مانی
ابوالقاسم اسماعیل پور مطلق
ابوالقاسم اسماعیلپور مطلق، نویسنده و اسطورهشناس، استاد دانشگاه شهید بهشتی در رشتهٔ فرهنگ و زبانهای باستانی است. او همچنین از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۶، استاد دانشگاه مطالعات بینالمللی شانگهای بودهاست.
اسطورهی آفرینش در کیش مانی بخش مهمی از اساطیر باستانی ایران را تشکیل میدهد و بهراستی مکمل اسطورههای زرتشتی است. کیش مانوی در صدر مسیحیت در ایران و در بخشهای پهناوری از شرق و غرب، از چین تا روم رشد کرد و به ادیان و باورهای عرفانی رسوخ کرد. اسطورهی آفرینش بیانگر سه دورهی کیهانشناختی است و سه دورهی آفرینشی را به تصویر میکشد که در آن ایزدان مهمی چون زروان، هرمزدبغ، مهرایزد یا میترای مانوی و چندین ایزد دیگر نقشآفرینی میکنند. این سه دوره شامل عصر زرین پیش از آفرینش مادی، عصر آمیختگی نور و ظلمت و عصر رهایی و رستگاری نور است که در پایان جهان همهی ارواح یا انوار رستگار شده و در برابر زروان در بهشت روشنی مي ایستند و در جاودانگی مطلق در شادی و شادخواری به سر خواهند برد. اسطورهی آفرینش مانوی تأثیر شایانی بر اساطیر و عرفان ایرانی داشته است.
اسطوره زندگی زردشت
درباره ی زندگی «زرتشت» تاکنون تحقیقات فراوانی توسط نویسندگان و پژوهشگران ایرانی و خارجی انجام گرفته. پژوهش هایی که هر چند بخش های مختلفی از زندگانی این پیامبر ایران باستان را روشن کرده اند، اما باز نکات فراوان ناشناخته ای درباره ی وی – زرتشت- وجود دارد. یکی از تحقیقات بسیار جالب در این باره، پژوهشِ «ژاله آموزگار» و «احمد تفضلی» به نام «اسطوره زندگی زردشت» است. در این کتاب، پس از پیشگفتار، نویسندگان به بررسی متون و نوشته های کهن پهلوی و یونانی درباره ی زندگی و افکار «زرتشت» پرداخته، و با مقایسه نوشته های کهن و دیدگاه های نویسندگان جدید سعی در روشن نمودن زمان، مکان، افکار و عقاید و سرانجام شخصیت «اشو زرتشت» نموده اند. در ادامه، و در فصل بعدی به بررسی زندگی «زرتشت» پرداخته، و درباره او و خانواده اش و عقاید و دینی که او به ارمغان آورد به بررسی اقدام کرده اند. همچنین در فصل چهارم، نویسندگان برخی از منابع کهن پهلوی درباره «اشو زرتشت» را آورده اند که نشان گر دید نویسندگان روزگار باستان درباره پیامبرشان می باشد که از این میان متن بخش پنجم، «زراتشت نامه» مجموعه شعری است که پس از اسلام توسط زراتشت بن بهرام پژدو سروده شده و خلاصه ای از این کتاب، به صورت نثر در این بخش آمده است. در بخش ششم، نیز کتابی که معرفی شده نوشته ای جغرافیایی است که بعد از اسلام به دست شهرستانی نویسنده ی نامی سده ی ششم هجری به رشته تحریر در آمده است که در قسمت هایی از آن به «زرتشت» و «زرتشتیان» پرداخته شده.
اسطورههای حیات و مرگ
اسطوره واقعیتی با صورتی غیرمنطقی است. داستانی را بازگو میکند و در بافت خود از تصاویر و افکار بهره میگیرد؛ دربرگیرندۀ حقایقی است که به سبب صورتی مبدل خوشایندتر مینمایند. بنابراین یافتن جنبۀ علمی در فضای غیرواقعی آنها بیثمر است. اسطورهها آشکارا مبتنی بر واقعیتاند، اما هنگامی که به آنها نزدیک میشویم، به صورت افسانههای پریان درمیآیند. با وجود این، سرسختانه در محیطی نامطبوع به بقای خود ادامه میدهند. بیتردید در این امر جنبهای علمی در کار است؛ با مقایسۀ اسطورههای مشابه اقوام مختلف میتوان قواعدی را دربارۀ وقوع آنها یافت و افسانهها را با ساختار قبایل خاستگاه آنها ارتباط داد و پژواک دور سنتهای بازمانده را بیکم و کاست شنید. در این کتاب به میزان قابل توجهی به احساسات جنسی اشاره میشود، زیرا موضوع اصلی اسطورهها را تشکیل میدهد. جهانی که اسطورهها از آن نشات میگیرند برای این وجه از زندگی هیچ جنبۀ کاذب به غیرطبیعی و ناپاک قائل نیست. اسطورهسازان به همین سیاق، مطالب مربوط به مرگ را نیز آشکارا بیان میکنند. مرگ، امری اجتنابناپذیر و طبیعی است که میتواند با شکوه باشد، اما مرگ به طور معمول میتواند سرآغازی برای سرگذشت روح تلقی شود. کتاب حاضر در هر فصل به موضوعی دربارۀ حیات و مرگ از یکی از پنج قاره اختصاص دارد و نگارنده طی آن میکوشد تا اشتراکات این اسطورهها را آشکار سازد.
اسطورهی خشونت مذهبی
اگر میخواهید در جامعهای صلح برقرار کنید،باید دین را از عرصۀ سیاست کنار بگذارید.این ایدۀ رایجی میان طرفداران سکولاریسم است؛آنها میگویند دین پدیدهای فرافرهنگی و فراتاریخی است و ماهیتاً گرایش به خشونت دارد،زیرا ذاتا مطلقگرا،تفرقهافکن و غیرعقلانی است.ویلیام تی.کاوانا،پژوهشگر الهیات سیاسی و استاد دانشگاه،معتقد است این ایده چنان فراگیر و پرنفوذ بوده است که دیگر هیچکس آن را نمیآزماید،بنابراین باید آن را نوعی «اسطوره» دانست.او میگوید بر مبنای این اسطوره،خشونت دو نوع خواهد داشت:خشونت مذهبی و کور که گرایش به جنگ افروزی دارد و خشونت عرفی و عقلانی که در خدمت صلح است.کاوانا در این کتاب با بررسی مفصل شواهد تاریخی و تبارشناسی مفهوم دین در غرب مدرن میگوید تقسیم خشونت به دینی و عرفی ناموجه است،زیرا این دوگانه بیش از آنکه واقعیتی عینی باشد،جعلی تاریخیفرهنگی است.
اسلام در ایران: از هجرت تا پایان قرن نهم هجری (گالینگور)
نویسنده: ای. پی. پطروشفسکی
مترجم: کریم کشاورز
اسلام در ایران ، در واقع متن درسهای نویسنده برای دانشجویان تاریخ بوده است . مهمترین موضوعات این کتاب ظهور اسلام ، ورودِ آن به ایران ، قرآن مجید، منابع حقوق اسلامی ، تدوین فقه ، مجادلات فرقه ای ، کلام ، اسماعیلیان ، قرمطیان ، عرفان ، و پیروزی شیعه در ایران است . با اینهمه ، در این اثر نارسایی هایی در موارد فقهی و حقوقی و جایگاه شیعیان به چشم می خورد که در ترجمة فارسی ، حاشیة محمدرضا حکیمی به توضیح و تبیین آن اختصاص یافته است. کتاب در حال حاضر ممنوعه "اسلام در ایران، از هجرت تا پایان قرن نهم هجری"، یکی از آثار ایرانشناس بزرگ اهل شوروی سابق و عضو آکادمی علوم آن کشور، "ایلیا پاولویچ پطروشفسکی" است که یکی از آثار مهم در زمینه منابع و متون تاریخ اسلام و تطورات تعالیم اسلامی و فقه اسلامی و صوفیگری و مذاهب و مسالک و نهضتهایی که مردم در بطن اسلام برپاکردند، بویژه تشیع است این کتاب در سال 1350 توسط نشر پیام به چاپ رسید و تا سال 1363 که ممنوع چاپ شد، هفت بار تجدید چاپ شده بود. فصل آخر کتاب به چگونگی شکل گیری تشیع در ایران می پردازد گزیده هایی از کتاب : در سال شانزدهم هجری ، جنگ قادیسه با شکست ایران توام شد ، و یزدگرد از پایتخت که تیفسون بود فرار کرد ، و شهر بی دفاع ماند و چون قرار داد صلحی بسته نشده بود شهر غارت شد ، و مردمان زیادی کشته و اسیر و برده شدند و غنائمی تا حدود 900 میلیون درهم نصیب اعراب شد . اعراب یک بار دیگر ایرانیان را در پایان سال شانزدهم هجری در مشرق دجله شکست دادند …در 19 هجری در جنگ نهاوند ایران را در جنوب همدان یک بار دیگر شکست دادند . در بیست و دو هجری ، اعراب شهرهای زنجان ، قزوین و ری و قومس را به تصرف خود در آوردند … در سال بیست و چهار اعراب قم ، اصفهان ، همدان کاشان را به تصرف خود در اوردند … یزدگرد به استخر فارس گریخت و اعراب در همان سال از راه دریا از بحرین و از راه خشکی وارد خوزستان و سپس پارس شدند … در سال 28 هجری بین استخر پارس و ابوموسی اشعری عهدنامه ایی بسته شد ، و سر به فرمان اعراب دادند … ولی سال بعد آنان شورش کردند … و و افراد یک پادگان عرب را به قتل رساندند … اعراب بی درنگ استخر را محاصره کردند و تسخیر و ویران نمودند و در حدود چهل هزار مرد را کشتند و زنان و کودکان را به برده گی بردند . زمانی که اعراب به دنبال اتحاد قبایل بودند در ایران فئودالها به دنبال تجزیه طلبی و قدرت منطقه ایی بودند و همین باعث تضعیف حکومت مرکزی شد . بسیاری از زمین داران ترجیح دادند که با فاتحان پیمان ببندند و باج و خراج بدهند در مقابل اراضی و و حقوق فئودالی خود را داشته باشند . در سال 31 هجری اعراب خراسان را تصرف کردند … یزدگر به مرو گریخت … در انجا توسط اسیابانی کشته شد . در سال 31 شاهنشاهی ساسانی سقوط کرد … و همه ایران تقریبا به تصرف اعراب در آمد . فقط نواحی بلخ ، زابلستان ، کابل و نواحی شمالی گیلان دیلم و طبرستان مستقل ماندند . زبان فارسی نوین با الفبای عربی در قرن سوم هجری تکوین یافت.