ایرج پزشکزاد

ادب مرد به ز دولت اوست تحریر شد کمدی‌ای به قلم ایرج پزشکزاد است که در ۱۳۵۲ نوشته و به وسیلهٔ انتشارات صفی علیشاه با طرح جلدی از صادق تبریزی با عنوان کامل ادب مرد به ز دولت اوست تحریر شد: کمدی در سه قسمت با یک مقدمه و یک مؤخره منتشر شد. داستان نمایش پیرامون یک کارمند و دغدغه‌های انسانی وسوسه‌های شیطانی‌اش. داستان در قالب نمایش‌نامه‌ی طنزی پرگفتگوست و مملو از کنایات و استعاره‌های طنز.

داستان

آقای پورعلیزاده کارمند سادهٔ عیالوارِ باوجدانی است که حاضر نشده رشوه‌ای ده‌هزار برابر مزد ماهانه‌اش را در ازای یک کار بی‌دردسر بگیرد. به ناچار فریفتن او را، که به مرض «پارسایی از درجه پنج» مبتلاست، شیطان خود وارد زندگیش می‌شود.

دائی جان ناپلئون را در هر کجای دنیا و در هر جامعه ای می توان پیدا کرد. دائی جان ناپلئون داستان مرد پریشان احوالی است که به دلیل ناکامی هایش در زندگی واقعی، در ذهنش از خود ناپلئونی ساخته است و گمان می کند که انگلیسی ها قصد نابودی اش را دارند. این کتاب چنان بر دل ایرانی ها نشست که بعد از انتشارش در سال 1973 میلیون ها نسخه از آن به فروش رفت. قصه دائی جان ناپلئون در باغ بزرگی اتفاق می افتد که سه عمارت در آن وجود دارند: خانه قهرمان داستان، خواهرش و برادر کوچکترش که با وجود اینکه با درجه پایینی از ارتش بازنشسته شده، به او سرهنگ می گویند. بر این باغ دائی جان ناپلئون و بیماری پارانویایش حکم می رانند. شخصیت پردازی هنرمندانه نویسنده، طبقات مختلف اجتماع را به تصویر می کشد: مامور اداره آگاهی، مامور دولت، زنان خانه دار، پزشک، قصاب، واعظ چاپلوس، خدمتکار، واکسی و یکی دو نفر هندی. تمام این افراد به باغی رفت و آمد می کنند که صحنه تمام دعوا ها، دسیسه ها و گرفتاری های خنده دار است. با وجود اینکه رمان دائی جان ناپلئون با توصیفاتش جامعه را به نقد می کشد، اما با این حال نشان دهنده پیچیدگی، سرزندگی و انعطاف پذیر بودن فرهنگ و جامعه ایرانی هم هست. بعد از انقلاب ایران در سال 1979، هم سریال و هم کتاب دایی جان ناپلئون، توقیف شد... اهمیت رمان دایی جان ناپلئون به این دلیل است که بنیانگدار ژانر طنز در رمان ایرانی و یکی از آثار سرآمد آن تا امروز است. هنوز رمانی با مایه طنز به اعتبار و جذابیت آن نوشته نشده است و پزشک زاد به اعتبار این اثر در ردیف آفرینندگان شکل های جدید ادبی شایسته تقدیر فراوا ناست. اگر چه باید این نکته را خاطر نشان سازیم که شخصیت های اصلی رمان پزشکزاد شباهت فراوانی به پیشگام خارجی آن، دن کیشوت، دارند. دایی جان و پیشکار او مثل دن کیشوت و سانچو/سانکو هر دو دارای توهماتی مشابه هستند و در صددند که دنیای خارج را با خود هماهنگ نمایند. اما این شباهت از ارزش های رمان پزشکزاد کم نمی کند.

درباره نویسنده: ایرَج پـِزِشکزاد (متولد ۱۳۰۶) از طنزپردازان ایرانی نیمهٔ دوم قرن بیستم است. او بیشتر به خاطر خلق رمان «دایی‌جان ناپلئون» و شخصیتی به همین نام، به شهرت رسید. پس از آن در سال ۱۳۵۵ مجموعهٔ تلویزیونی دایی‌جان ناپلئون توسط ناصر تقوایی با اقتباس از این رمان ساخته شد.همچنین کتاب دایی جان ناپلئون در سال ۱۹۹۶ توسط دیک دیویس به انگلیسی ترجمه شده است. وی با مهارت بسیار طنز کتاب را در ترجمه خود منتقل نموده است.

آن‎ماری سلینکو در اول سپتامبر ۱۹۱۴ در شهر وین که امروزه متعلق به کشور اتریش است به دنیا آمد. او زمانی که از دانشگاه وین در رشته تاریخ فارغ التحصیل شد، شروع به کار خبرنگاری و نویسندگی سیاسی برای مجله‎‌ای فرانسوی کرد. یک ماموریت کاری به ژنو باعث آشنایی او با دانشجویی دانمارکی به اسم "ارلین کریستینسن" می‎شود، که این آشنایی عاشقانه یک سال بعد منجر به ازدواج آن‎ها می‎شود و آن‎ماری سلینکو به همراه همسر خود برای زندگی به دانمارک می‌رود.

در ۱۹۳۷ زمانی که آن بیست ساله اولین رمان خود با نام «من دختر زشتی بودم» را منتشر کرد و در همان زمان به ۱۲ زبان ترجمه شد.

در جنگ جهانی دوم، دانمارک، توسط آلمان اشغال شد و به دلیل فعالیت‏های سیاسی، آن‏ماری سلینکو و همسرش بارها توسط سازمان اطلاعات و جاسوسی آلمان که آن زمان توسط هیتلر اداره می‎شد تهدید شدند و به همین دلیل با قایق ماهیگیری به سوئد مهاجرت کردند.

او پس از مهاجرت و اواخر جنگ جهانی باز به فعالیت‎های سیاسی خود ادامه داد و این بار به عنوان مترجم با سازمان صلیب سرخ همکاری کرد و برای آزادی تعداد بسیاری از زندانیان اردوگاه مرگ تلاش کرد. و همچنین در کنار همسرش در پست‎های مختلف دیپلماتیکی در لندن، پاریس و کوپنهاگ شروع به فعالیت کرد.

او در سوئد با سازمان برنادوت و یکی از نوادگان دزیره آشنا شد و وقتی داستان خیانت ناپلئون بناپارت را از زبان او شنید مشتاق به نوشتن این داستان شد، او پس از جمع آوری اطلاعات بسیار شروع به نوشتن کرد. این رمان دزیره کتابی تاریخی است که اتفاقات آن زمان را در غالب یک داستان عاشقانه و جذاب بیان کرده. در این رمان می‎توان به خوبی ناپلئون بناپارت شناخت تمام عطوفت، خشونت، جاه‌طلبی و ضعف‎های او را دید بدون آنکه مانند دیگر کتاب‏های تاریخی از او اسطوره‎ای ساخته شده باشد.

این کتاب با زبانی ساده و صمیمی بیان نوشته شده است، این ساده نویسی باعث شد تا خوانندگان آن به خوبی بتوانند با این رمان ارتباط برقرار کنند و این کتاب پس از چاپ به زبان‎های مختلف ترجمه شود و به عنوان ده رمان برتر جهان معرفی شود. نکته جالب درباره‌ی این داستان در نوع نگارش آن است. رمان به زبان اول شخص است و به‌گونه‎ای نوشته شده که انگار دفترخاطرات دزیره را که هرشب اتفاقات روزانه خود را در آن نوشته است می‎خوانیم.

آنچه اين رمان را ممتاز و نظرگیر و ماندگار كرده قطعاً داستان زندگي دزيره كلاري، دختر يك حريرفروش در مارسي نيست كه به مقام ملكه سوئد و نروژ رسيد، آنچه كه به اين رمان ارزش و اهميت مي دهد، زندگينامه ناپلئون يكي از سرشناس ترين و بزرگترين چهره‌هاي تاريخ نه تنها فرانسه بلكه همه‌ی جهان است. شرح حال ساده و به ويژه شرح خصوصيات اخلاقي، روحي، جسمي و بلندپروازي‌هاي ناپلئون است كه با دقت و ظرافت كم نظيري، بدون ادعاي تاريخ نگاري در اين كتاب آمده است. اگر كسي مي خواهد به شخصيت واقعي ناپلئون و خانواده اش پي ببرد، اين كتاب پاسخ‌گوی این انتظار مي تواند باشد.

اثر ژان مکر ترجمه ایرج پزشکزاد چاپ1337 انتشارات صفی علیشاه 241ص جلد سخت سلفون کمیااااب

ایرج پزشکزاد

ماشاءالله‌خان که دربان بانک است و تحت تأثیر کتب تاریخی دوران هارون‌الرشید، به دلیل ذهنیتش از رفتارهای اطرافیانش نسبت به خود، خود را در آن زمان حس می‌کند.

ماشاءالله آرزو می‌کند در دوران خلیفهٔ بغداد زاده شده بود و زندگی می‌کرد. نهایتاً روزی با رجوع به مرتاض هندی مقیم تهران مدعی پیش‌گویی آینده و گذشته‌ای از او می‌خواهد روحش را به دوران خلافت هارون‌الرشید ببرد و مرتاض چنین می‌کند و وی وقتی به هوش می‌آید که خود را در بغداد و در دوران هارون‌الرشید می‌یابد.

در طول داستان ساختار سیاسی و حکومتی در عهد خلفای عباسی مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد. ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی بیان می‌شود. خشونت و ظلم آن دوران در قالب فردی مانند «مسرور» که جلاد دربار هارون‌الرشید است، نشان داده می‌شود. البته داستان جنبهٔ طنز دارد و تلخی‌های محیط به شیوهٔ شیرین مطرح می‌شود.

وی در طول ماندنش در آن دوران باید هزاران رنج و مصیبت را تحمل کند و سعی دارد از بروز برخی فجایع مانند کشته‌شدن جعفر برمکی به دست مسرور جلوگیری کند.