نویسنده: سعید نفیسی

امروز در جهان ادب پیوند ادبیات ملل مختلف با یک دیگر روز بروز استوارتر و ضروری‌تر می‌شود زیرا که تمدن جدید با شتاب هرچه تمامتر کشورهای جهان را به یکدیگر نزدیک می‌کند و می‌توان گفت اندیشۀ آدمی‌زادگان درتمدن امروز در آسمان‌ها موج می‌زند و بسرعت برق از این کران به آن کران می‌رود.

درین میان مللی که همسایۀ یکدیگرند و به‌همین مناسبت از افکار یکدیگر آگاه ترند بیشتر نیازمند از آثار ادبی هم با خبر شوند و کامیاب گردند. به همین جهت در زمان‌های اخیر توجه خوانندگان و جویندگان ایرانی به ادبیات روسی که شامل این جهات اساسیست بیشتر شده است و به‌حق می‌بایست کتابی درین زمینه به زبان  فارسی انتشار یابد و این کتاب برای ادای این مقصود فراهم شده است.

درین کتاب بحث در پایان دوره پیش از انقلاب به پایان می‌رسد.

از دیرباز، شاعران ما، اشعار اعراب جاهلی را می‌خواندند، و آنان که دیوان شعر تازیان را از بر داشته‌اند، بر کسانی که حتی قصیدۀ عمروبن کلثوم را خواندن نمی‌توانسته‌اند، مفاخرت می‌کرده‌اند و تا بگویند که دهانشان پر از عربی است، امرؤالقیس و لبید و اخطل و اعشای قیس را در بیتی می‌آوردند، یا در توان سخنوری، خود را به شحبان وائل و حسان بن ثابت تشبیه می‌کردند، و شاگردان آرزو می‌کردند که کاش فرزدق و زهیر و رؤبه و کمیت و اخطل و بشار و ابن رومی ابن معتز و ابن هانی و دعبل و امروالقیس و طرفه و نابغه…. در زمان آنان می‌بودند و شعر استادانشان را می‌شنیدند.

…از این‌سو نیز چنین بود. آن بزرگان که در آغاز از آنان یاد کردیم حاملان فرهنگ کرامند و پربار قوم ایرانی به درون زندگی اجتماعی و ادبی اعراب بودند. ابونواس اهوازی و بشار طخارستانی، در شعر عرب، سبکی  نو آوردند و آن سنت قدیم را در آغاز قصائد که باید شاعران خود و یارانشان به خرابه‌های منزل معشوق بایستند و اشک بریزند و ویرانه‌ها را ندا دهند، عیب گرفتند و خود نیز آن را فرو گذاشتند. عبدالحمید شیوه‌ای نو در کتابت آورد که برخی آن را به شیوۀ ایرانی می‌خوانند. یعنی در برابر آن نثر موجز که از عصر جاهلی به ارث رسیده بود، راه تفصیل را پیش پای نویسندگان نهاد. از این‌رو او را آغازگر نثر عربی می‌دانند.

این رابطۀ دیر ساله، میان ادبیات ما و ادبیات زبان عربی، ایجاب می‌نمود که در میان این همه آثار ارزنده‌ای که به قلم اهل تحقیق در زمینۀ تاریخ ادبیات ایران و ملتهای دیگر نشر یافته، جای کتابی در تاریخ ادبیات زبان عربی نیز خالی نماند. آنهم کتابی که نه به صورت تذکرۀ شاعران، بلکه به شیوۀ امروز، آمیخته با نقد و تحلیل. و بنده را همواره چنین اندیشه و آرزوئی بود. و چون از تألیف عاجز آمد به ترجمه پرداخت و کار تألیف را بر عهدۀ اهل تحقیق نهاد.

با این تفاصیل، مترجم برای خوانندگان هموطن که می‌خواهند از تاریخ ادبیات این زبان از عصر جاهلی تا قرن معاصر آگاهی نسبتاً گسترده‌ای داشته باشند، کتابحناالفاخوری را برگزید و پس از مشورت با برخی از ارباب بصیرت این نظر توقیع تأیید یافت.

شمار شاعران و نویسندگان که در این کتاب به تفصیل آمده از آنچه دیگران آورده‌اند کمتر است و نویسندۀ محقق آن برای شناساندن آن گروه که بر این صحنه نقش مؤثری داشته‌اند و منشأ اثر و خالق آثاری درخور بوده‌اند، بیشمار مایه گذاشتند و به تحقیق و تفحص پرداخته و کوشیده است تا زوایای ذهن آنان را بکاود و در اعماق فکرتشان خوض کند. بنابراین آن دستۀ دیگر را که در تحول و تطور و تکامل این فن نقشی مؤثر نداشته‌اند، اگر به فراموشی نسپرده باشد به اختصار برگزار کرده است. به‌راستی با وجود خورشیدهای تابنده‌ای چون امرؤالقیس و بشار و ابونواس و بحتری و ابوتمام و متنبی و شوقی چه جای این یا آن نظم‌باف مقلد است؟ که در پیش شمع افق چراغدان ثریا به خاموشی گراید.

مؤلف در این کتاب، پس از ذکر مقدماتی، سراسر تاریخ ادب عربی را به شش دوره تقسیم کرده است: عصر جاهلی، عصر خلفای راشدین و اموی، عصر عباسی در شرق، عصر عباسی درغرب، عصر مغول و ترک و عصر نهضت.

تاریخ و فرهنگ ایران (در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی)حاصل نیم قرن غوررسی استاد دکتر محمد محمدی ملایری در زمینه ی مشترکات زبان های فارسی و عربی و تاریخ و فرهنگ منطقه است که میتواند چونان ابزاری ضرور،گفت و گوی تمدن ها را به شناخت فرهنگ و تمدن ملت ها تجهیز کند.مجلد نخست این مجموعه ی پژوهشی در یک مقدمه و ده گفتار به تبیین پیوند گاه دو دوران ساسانی و اسلامی اختصاص دارد که در تداول فرهنگ تاریخ،دوران فترت یا دوره ی انقطاع نامیده شده،که نه تنها نارسا،که پر خطا نیز هست.گذار از ساسانیان به عهد اسلامی،مشحون از کنش و واکنش های تاریخی و حاصل تعاطی تمدن و فرهنگی است که کم عنایتی به وجوه مختلف آن منشا زیان های فراوانی بوده است.

جیمز موریه

مترجم: ابوالقاسم سری

از راه ایران، ارمنستان و آسیای کوچک به قسطنطنیه

«سفرنامه جیمز موریه»، کتابى است در دو جلد، به زبان فارسى، که از روى نسخه اصلى آن که به زبان انگلیسى است، ترجمه شده و به گزارشات سفر جیمز موریه به ایران اختصاص یافته است. این کتاب در سال‌هاى 1812 و 1818م. منتشر شده است. کتاب حاضر از منابع مهم آن دوره از تاریخ ایران به شمار مى‌رود. جلد اول کتاب که شرح سفر یکم موریه است؛ مشتمل بر فهرست نگاره‌هاى جیمز موریه، درباره نویسنده کتاب و برداشت‌هاى او، در کارنامه ایرانگردان سده‌ها، پیش‌گفتار مولف، نوزده فصل و چندین نقشه مى‌باشد. جلد دوم نیز به شرح سفر دوم موریه مى‌پردازد و مشتمل بر یادداشتى از ویراستار کتاب، سخن‌ها و روایت‌هایى درباره جیمز موریه و بیست و پنج فصل و نیز فهرست لوحه‌ها و نقشه‌ها مى‌باشد. مجلد اول کتاب، گزارش سفر اول موریه به ایران و ارمنستان و آسیاى کوچک و قسطنطنیه میان سال‌هاى 1809 1808م. مى‌باشد. مجلد دوم، سفرنامه دوم اوست که مربوط به سال‌هاى 1816 1810م.. در این سفرنامه شرحى هم از رویدادهاى سفر دریایى او از برزیل و بمبئى تا خیلج فارس آمده است. در هر دو جلد تعداد زیادى گراورهایى از طرح‌هاى خود او، سنگنبشته‌ها و چند نقشه درج شده است. بدون تردید این سفرنامه حاوى اطلاعات بسیار مهمى از تاریخ سیاسى و اجتماعى و فرهنگى ایران در نیمه نخست قرن نوزدهم (نیمه نخست قرن سیزدهم هجرى) است. توجه موریه سبب شده است تا اطلاعات مهمى از وضعیت جارى ایران ثبت شود. این منهاى اطلاعات سیاسى است که در این کتاب آمده و از جهاتى منحصر به فرد است. نگاه ایرانیان به زندگى، به سیاست، به سیاستمداران داخلى و خارجى و بسیارى از نکات لطیف و خواندنى دیگر در این کتاب آمده است. ممکن است برخى نادرست باشد؛ اما به هر روى براى ایرانى یک نگاه از بیرون و جالب توجه است. این اثر در آستانه نخستین تغییرات اجتماعى و نظامى در ایران بر اساس انضباط اروپایى نوشته شده و با مطالعه آن مى‌توان نشانه‌هایى این تغییرات را از زبان موریه دریافت. این اثر منبعى است براى شناخت آداب و عادات اجتماعى، برخى از آیین‌هاى دینى و همین طور برخى از آثار تاریخى و سنگنبشته‌هایى است که در گوشه و کنار بوده است. برخى از سنگنبشته‌هاى ایرانى براى نخستین بار توسط موریه یافت و ارائه شد. تعصب مسیحى‌گرى موریه در برخورد با مظاهر اسلامى کاملا آشکار بوده و نشانه‌هایى از طعنه و تمسخر در آن با زیرکى به چشم مى‌خورد. مترجم در جایى درباره موریه نوشته است: شک نیست که نگارنده کتاب مردى است متعصب در دین خود و مغرض و بدبین نسبت به مردم ایران و دین اسلام و نیز گاهى بى‌اطلاع این مطلب بارها در کتاب حاضر آشکار شده است و این نیز یکى از آن گونه است.