مترجم انگليسي : آر. دبلیو تامسون

مترجم : محمود فاضلی بیرجندی

سبئوس(به ارمنی: Սեբեոս) اسقف مسیحی و تاریخ‌نگار ارمنی سدهٔ هفتم پس از میلاد بود. تاریخی که او نگاشت از دورهٔ مرزبانی ارمنستان -که در آن ارمنستان زیر نظر ایران ساسانی اداره می‌شد- تا چیرگی عرب‌ها بر ارمنستان در ۶۶۱ میلادی را دربرمی‌گیرد.

تاریخ سبئوس دربردارندهٔ آگاهی‌هایی دربارهٔ جنگ‌های ایران و روم، لشکرکشی هراکلیوس به ایران و نیز دورهٔ پایانی فرمانروایی ساسانیان و آغاز روزگار چیرگی تازیان بر ایران است. تاریخ سبئوس کهن‌ترین متن غیراسلامی است که در آن نامی از محمد بنیادگذار اسلام آمده‌است. اعتبار اثر به آن است که وی از نزدیک شاهد دگرگونی‌ها و حوادث بوده و کتاب رونویسی یا نقل از منابع دیگر نیست و از این لحاظ یک منبع ناب و دست اول است. این تاریخ‌نگار ارمنی از ارتباط ایران و روم در زمان صلح و همچنین از گسترش اسلام در سرزمین‌های همجوار ایران مانند روم و ارمنستان گزارش‌های دست اولی دارد که در هیچ منبعی نیامده است.

در اهمیت تاریخ سبئوس باید گفت که نگارش این کتاب مقارن سال‌های خلافت معاویه (40 تا 60 ه.ق) پایان یافته است. این یعنی که تاریخ سبئوس قدیم‌ترین و نزدیک‌ترین منبع به رخدادهای دورة فروافتادن ساسانیان و وقایع پیش و پس از آن است.

سبئوس خواننده را به زمانی می برد بسیار قدیم‌تر از منابع موجود تاریخی، و باز مهم‌تر آن‌که وی عمدتاً از مشاهدات خود می‌گوید و فقط روایتگر روزگاران گذشته نیست. کتاب تاریخ منسوب به سبئوس به جمع خیلی اندک گاهشماری‌هایی تعلق دارد که در سدة هفتم میلادی در عالم مسیحیت تألیف شده است.

این کتاب مقارن آخرین سال‌های نخستین مرحله از فتوحات مسلمانان به رشتة تحریر درآمده و آن زمانی بوده که پیشرفت‌های سهمگین عرب‌ها موقتاً با وقفه روبه‌رو شده و بر همان اساس، امیدهایی در دل مسیحیان شکوفیده بود تا از خواب گران برخیزند و ای بسا که دیگر زمانة پیروزی‌های مسلمانان به سر آمده باشد.

در این کتاب می‌خوانیم:

تاریخ سبئوس یکی از منابع اندکی است که معاصر رویدادهای مندرج در آن بوده و تا به روزگار ما رسیده است. از این رو باید به آن تاریخ با اعتماد کامل نگریست.