داگلاس آر. هوفتشتاتر

ترجمه: مرتضي خزانه داري، سروش ثابت، عبدالرضا خزانه داري

اين كتاب به رغم گذشت بیش از سی سال هنوز اثری ارزشمند به شمار‌می‌آید. این کتاب در ظاهر به شرح مکالمه‌های خیالی کورت گودل (فیلسوف، ریاضیدان و منطق‌دان اتریشی)، ماوریتس اشر( گرافیست و هنرمند هلندی) و یوهان سباستین باخ(موسیقیدان و آهنگ‌ساز آلمانی) می‌پردازد که در باب زمینه‌های مشترک کار و زندگی‌شان به بحث و گفت‌وگو می‌پردازند. اما در لایه‌ای عمیق‌تر به بیان مفاهیمی می‌پردازد که از بنیادی‌ترین پایه‌های ریاضیات و هوش مصنوعي محسوب می‌شوند. اين کتاب به بررسي مفاهيم گوناگون در حوزه‌هايي نظير تاريخچه و نظريه‌هاي هوش مصنوعي، سيستم‌هاي فرمال، هندسه‌هاي اقليدسي و نااقليدسي، ساختارهاي بازگشتي، تئوري‌هاي معناشناسي، نظريه‌هاي ذهن، آزمون تورينگ و هوش ماشيني و موارد مشابه مي‌پردازد.نويسنده در این کتاب از طریق تصویرسازی و تجزیه و تحلیل توضیح می‌دهد که چگونه سیستم‌ها به رغم این‌که از ترکیب اجزای فاقد ‌معنی به‌وجود آمده‌‌اند، می‌توانند با استفاده از قوانین وضعی و قوانین خود ارجاع، موفق به دریافت و استنباط معنی شوند. کتاب همچنین به بررسی مفهوم ارتباط، نحوه ارائه و ذخیره دانش و حتی تفحص در معنای واقعی واژه «معنی» می‌پردازد. نويسنده توضیح می‌دهد که این کتاب درباره ریاضی، موسیقی و هنر نیست بلکه به این موضوع می‌پردازد که چگونه سازوکارهای پنهان نورولوژیکال و عصبی می‌تواند به ظهور شناخت و دانش منجر شوند. به طور دقیق‌تر کتاب شرح می‌دهد که نمادها، تفکر و زبان چگونه با هم پیوند می‌یابند و چگونه واقعیت از ترکیب و همپوشانی مفهوم و ادراک حاصل می‌شود. این کتاب نمونه‌های فراوانی از بازگشت و خودارجاعی را به نمایش می‌گذارد. اشیا و ایده‌های بسیاری در این کتاب وجود دارند که درباره خودشان صحبت کرده یا به خودشان ارجاع می‌دهند. نويسنده این فرآیند خودارجاعی را «حلقه عجیب» می‌نامد و با نیم‌نگاهی به کوان‌های ذن از خواننده می‌خواهد که حقایق را خارج از دایره تجربه‌ها و پیش‌فرض‌هایشان درک کند.بزرگترين دست‌آورد نويسنده در کتاب، اين است که توانسته مفاهيم بسيار پيچيده رياضي، نظير عدم قطعيت، بازگشت‌ها و حلقه‌هاي عجيب را به زباني ساده و قابل فهم عرضه کرده و از آن مهم‌تر مطالعه آن‌ها را براي خواننده لذت‌بخش کند. به يقين، دنيا از سال 1979 تغييرات زيادي را به خود ديده است. ديپ‌بلو در سال 1997 و برخلاف پيش‌بيني کتاب کاسپاروف را در شطرنج شکست داد، صفحه‌هاي گرامافون که در بسياري از قياس‌هاي هوف‌استاتر به کار رفته بودند به تاريخ پيوستند و هوش مصنوعي در زمينه‌هاي متفاوت با نتايج مختلف به راه خود ادامه مي‌دهد. اما هنوز کتاب گودل، اشر، باخ اثري ارزشمند است. گستره وسيع نظري و قابليت به تصوير کشيدن مفاهيم پيچيده رياضي، باعث مي‌شود که اين کتاب به يکي از بهترين انتخاب‌هاي علاقه‌مندان کامپيوترها و همچنين پژوهشگران حوزه هوش «واقعي» تبديل شود. به هر حال، کتابی در زمینه هوش و دانش و نحوه انجام عملیات ادراک توسط توسط مغز انسان، که بتواند یک سال پس از انتشار جایزه ادبی پولیتزر را برای نویسنده‌اش به ارمغان آورد و توجه بسیاری از دانش‌پژوهان علوم کامپیوتر را به خود جلب کند، به طور حتم ارزش مطالعه را خواهد داشت.