بانگ نی
هوشنگ ابتهاج
بانگ نی شعری بلند در قالب مثنوی از هوشنگ ابتهاج است که در کتابی به همین‌نام منتشر شده‌است.
شروع سرایش شعر ۱۳۴۰ است و به تدریج در دهه‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ سروده و در طول چند دهه تکمیل شده‌است. بخش‌هایی از آن توسط شاعر و به مناسبت‌های مختلف منتشر شده بود.اشعار این مثنوی بارها از سوی شاعر مورد بازبینی قرار گرفت. هر چند که ناشر ادعا کرده این کتاب آخرین بازبینی ابتهاج از این مثنوی بلند به شمار می‌رود ولی از بی اطلاعی که شاعر از تاریخ نشر آن اعلام کرده، این ادعا با واقعیت تفاوت دارد.مثنوی بانگ نی پس‌از سال‌ها، نزدیک به یک دهه پیش در ۱۳۸۵ توسط نشر کارنامه و در زمان حیات مؤسس و مدیر آن، محمد زهرایی، و با آماده‌سازی و کتاب‌آرایی وی چاپ اما در همان‌سال پخش کتاب توقیف شد، اما ۹ سال بعد و در آبان ۱۳۹۵ توزیع و منتشر شد.
مدیر فعلی نشر کارنامه، فضای این مثنوی را عاشقانه و اجتماعی می‌داند و معتقداست اگر کسی پیشینه سیاسی نداشته باشد، نمی‌تواند برداشت سیاسی از کتاب بکند، چراکه «بانگ نی» سیاسی نیست.سایه که این مثنوی را متأثر از اعدام مرتضی کیوان تا مرگاحسان طبری در طول چندین دهه، از دهه ۱۳۴۰ تا دهه ۱۳۸۰ (حدود ۴۵ سال) سروده، درآن به فراز و فرود زندگی این اشخاص نیز پرداخته‌است. «مثنوی مرثیه» بخشی از مثنوی «بانگ نی» است که در ۱۳۶۸ به مناسبت درگذشت احسان طبری سروده‌شد.این شعر در زمان سروده شدن، چاپ نشد و به قدری معروف شد که بخش‌های زیادی از آن تنها به صورت دست‌نویس یا کپی، تکثیر و بین مردم دست‌به‌دست گشت.
مثنوی بانگ نی چنین آغاز می‌شود:
| باز بانگی از نیستان می‌رسد | غم به دادِ غم‌پرستان می‌رسد | |
| بشنوید این شرح هجران، بشنوید | با نیِ نالنده همدستان شوید | |
| بی‌شما این نای نالان بی‌نواست | این نواها از نفس‌های شماست | |
| آن نفس کآتش برانگیزد ز آب | آن نفس کآتش از و آمد به تاب | |
| آن نفس کز این شبِ نومیدوار | برگشاید خنده خورشیدوار | |
| آن نفس کز شوقِ شورانگیزِ وی | بردمد از جانِ نی صدهای و هی… | |
| نی مدد می‌خواهد از ما ای نفس | هان به فریادِ دلِ تنگش برس | |
| سال‌ها ناگفته ماند این شرح درد | دردمندی خوش نفس سر برنکرد… |
آنچه بانگ نی را یک‌باره از مثنوی معنوی و دیگر مثنوی‌های بزرگ زبان پارسی جدا می‌کند، دگرسانی بنیادین اندیشه است. سایه بر پایهٔ دانش و آگاهی انسان امروز، یک مثنوی نو پدیدآورده با نگاهی به رویدادهای امروزی و رنج‌ها و آرمان‌های آدمی که در اکنون می‌زید و به آینده چشم دارد.
مثنوی بانگ نی در موسیقی ایرانی نیز شعری شناخته شده‌است. نخستین‌بار محمدرضا شجریان این اثر را در مایه بیات ترک خواند. پس‌از او محمدرضا لطفی آن را در مایه شوشتری در چاووش ۴ با صدای شهرام ناظری استفاده کرد. ناظری یک بار هم این مثنوی را در ماهوربا آهنگسازی لطفی خواند.
«بانگ نی» در رده دوم پرفروش‌ترین کتاب‌های شعر بازار کتاب تهران در هفته دوم فروردین ۱۳۹۶ قرار گرفت.
مجموعه اشعار هوشنگ ابتهاج: سیاه مشق، تاسیان (۲جلدی با قاب)
هوشنگ ابتهاج شاعر مشهور و محبوب معاصر است که سرایش غزل و شعر نو را همزمان با هم آغاز کرد. او در شعر تحت تاثیر نیما یوشیچ و شهریار است. شهرت وی بیشتر به غزل سرایی می باشد. مضامین عاشقانه در اشعار ابتهاج رنگ و بوی اجتماعی تر به خود گرفته و نیز تجربه های شخصی در آثارش به خوبی نمایان است؛ همچنین تشبیهات بلیغ و رسا، استعارات زیبا و موسیقی واژگان را می توان در سروده های وی به کرات دید، شنید و خواند.”سایه” در سرایش تلاش کرده تا به سمت و سوی زبان مدرن پیش برود، هرچند که به اوزان فارسی نیز وفادار مانده است.
این اثر شامل دو مجلد از مجموعه اشعار سایه تحت عنوان: سیاه مشق و تاسیان می باشد. واژه تاسیان که لغتی گیلکی است به حالتی می گویند که بخاطر نبودن کسی به آدم دست می دهد، نوعی دلتنگی غریب که در رنج همیشگی شعر جریان دارد. کتاب تاسیان شامل اشعار شاعر در سال های ۱۳۲۵ تا ۱۳۸۰ می باشد و در قالب شعر نو سروده شده است. اما در کتاب دیگر این مجموعه؛ یعنی، سیاه مشق که در برگیرنده ی سال های ۱۳۲۵ تا ۱۳۲۹ می باشد، ابتهاج هنر غزل سرایی خود را به نمایش گذاشته و بسیاری از سروده های او در این اثر از بهترین غزل های زمان ما هستند.