اسناد و مکاتبات تاریخی ایران
گردآورنده: دکتر عبدالحسین نوائی
اسناد و مكاتبات تاريخى از تيمور تا شاه اسماعيل، نوشته عبدالحسين نوائى است كه به زبان فارسی درباره دولتهاى ایران نوشته است. در واقع مجموعهاى است، از مكاتبات رسمى و اسناد سياسى و اجتماعى ایران از هنگامى كه نام تيمور گوركانى در اسناد رسمى آمده تا وقتى كه نام قزلباش و مؤسس سلسه صفويه شاه اسماعيل در مكاتبات دولتى وارد شده است. روشى كه در ترتيب این مجموعه به كار رفته، مبتنى بر نظم منطقى از لحاظ قدمت تاريخى مكاتيب بوده است؛ ولى البته در همه جا نتوانسته این نظم را حفظ كند. زيرا في المثل مقدارى از مكاتبات سلطان حسین بايقرا با اوزون حسن در جزو مكاتبات تيمورى آمده و مقدارى از مكاتبات اوزون حسن با سلطان حسین در قسمت اخير کتاب؛ يعنى مكاتبات سلاطين تركمان.
تاریخ ایران و جهان (۳جلدی)
شرح حال عباس میرزا ملک آرا
فتنه باب
فتنه باب
تالیف: اعتضادالسلطنه
توضیحات و مقالات بقلم: عبدالحسین نوائی
کتاب «فتنه باب» اعتضادالسلطنه تالیفی دسته اول از دوران ظهور باب است. کتاب حاوی اطلاعاتی است درباره فرقه بابیه و معرفی سرکردگان که دو بخش دارد. عناوین سرفصلهای بخش نخست از این قرار است: «سید علی محمد باب»، «ذکر فتنه جماعت بابیه در زنجان»، «سید یحیی پسر آقا سید جعفر دارابجردی»، «ملا شیخ علی ترشیزی» و «دستگیری و قتل هفت نفر از بابیه». بخش دوم کتاب شامل سه مقاله به قلم نوایی است. مقاله نخست درباره چگونگی شکلگیری فتنه بابیه است. دو مقاله دیگر نیز به معرفی این اشخاص اختصاص دارد: قره العین، میرزا یحیی و میرزا حسینعلی. با توجه به این نکته در زمان حیات اعتضادالسلطنه هنوز بابیان به دو گروه ازلیها و بهاییها منشعب نشده بودند، مصحح کتاب تصمیم گرفت برایی کاملتر شدن مبحث سه مقاله را به کتاب ملحق کند.
او برای نگارش این مقالات به تمام متون معتبر مراجعه کرد. بویژه مقاله سوم او که درباره دو برادر است که رو در روی هم قرار گرفتند: میرزا یحیی صبح ازل که وصی باب بود و پیشوای ازلیها و میرزا حسینعلی بهاالله که ابتدا از برادر تبعیت میکرد اما بعدها علیه او شورید و خود را من یظهره الله خواند که باب به آمدنش وعده داده بود و دین جعلی بهاییت را پایه گذاشت. شرح تمام وقایع اتفاق افتاده در جریان فتنه باب در این کتاب درج شده است. صحبت درباره تمامی شخصیتهای موثر از ویژگیهای مهم این کتاب است. متن کتاب «تنبیه النائمین» مشهور به رساله عمه نوشته عزیه نوری که خواهر آن دو برادر بود نیز در کتاب درج شده که شامل بگومگوها و مناظرات ازلیها و بهاییان است.
مرآه البلدان (۴ جلدی در ۳ مجلد)
با تصحیحات و حواشی و فهارس به کوشش: دکتر عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث
مرآت البلدان کتابى است به زبان فارسى، نگاشته محمدحسن خان اعتمادالسلطنه ملقب به صنیع الدوله، از رجال علمى - سیاسى عهد ناصرى که به شرح شهرها و قرى و قصبات. در جلد اول مرآت البلدان فرهنگ جغرافیای بلاد و قرای ایرانست و بیشتر احساسش روی معجم البلدان یاقوت حموی است و از حروف ( الف ) تا ( تاء) و بلکه شهر طهران را شامل است. مؤلف بعد از آنکه به طهران رسیده به مباحث جغرافیایی خاتمه داده و کتاب خودرا با تاریخی از دوره سلطنت ناصر الدین شاه دنبال کرده است.
فی الواقع مقصود کلی، نوشتن جغرافیای حالیه نبود؛ زیرا که برای اقدام این عمل، اسباب و تدارک ضرور و لازم و مدت متمادی طول میکشید؛ بلکه مراد اصلی از تالیف این کتاب، نوشتن تاریخ شهرها و حوادث عظیمه که در ازمنه قدیم روی داد و... برخی در بیان اهمیت این کتاب از آن به عنوان آیینه شهرها نام برده و آن را یکی از سودمندترین کتابهایی که در عصر ناصری به زبان فارسی نگاشته شده است و نخستین کوشش به شیوه نوین در تدوین یک جغرافیای تاریخی در ایران به شمار آوردهاند.