میترا: آیین و تاریخ

نام نویسنده : عبدالحسین زرین کوب

زرین کوب در کتاب «ارزش میراث صوفیه» درباره اینکه صوفیه چگونه از زهد آغاز شد و به محبت گرایید و سرانجام آن چیزی شد که امروز می شناسیم، توضیح داده است.

از اوایل خلافت امویان، که خلافت در دمشق به نوعی سلطنت تبدیل شد نارضایی کسانی که بر دستگاه خلیفه به چشم اعتراض می نگریستند، رفته رفته افزونی یافت.درین میان عده یی زهاد هم بودند که بیشتر اوقاتشان در عزلت و عبادت می گذشت و کناره گیری آنها از دستگاه خلافت گویی نوعی اعتراض بود بر رفتار خلیفه وقت و سایر کسانی که به فساد و گناه گراییده بودند.

كتاب فوق حاوي يك تحقيق علمي در مورد قلمرو عرفان ، زهد و محبت ، شيخ و خانقاه ، حكمت صوفيه و ارزيابي نقاط مثبت و منفي در آراء و عملكرد صوفيان مي باشد . همچنين درباره تاريخ ، عقايد صوفيه و آداب و رسوم بزرگان اين قوم سخن به ميان آمده است .

...ملامتیه طایفه‌یی بوده‌اند از صوفیه که در قرن سوم هجری و بعد از آن،در خراسان‌ شهرت داشته‌اند و سبب اختلاف مشرب آنها با غالب صوفیهء عصر خویش عنوان ملامتی یک‌ چند در مقابل صوفی بکار می‌رفته است.ملاتیه معتقد بوده‌اند که عبودیت و پرستند کی را باید به خدا اختصاص داد.ازین‌رو در این مقام باید که سالک نه عمل خود را پیش‌ چشم آورد نه عمل و نظر مخلوق را ملاحظه کند.باید در اعمال خویش اخلاص بورزد و از هرگونه ریا دوری بگزیند و بدگمانی در حق نفس را اولین قدم حسن ظن بحق-که‌ اصل معرفت است-بداند.

ازین جهت ملامتیه در اخلاق و معاملات عمدا سعی کرده‌اند که برخلاف زاهدان و پشمینه‌پوشان عصر از حیث لباس و رفتار و احوال ظاهری با سایر مردم تفاوت نداشته باشند تا بورطهء ریا و خودنمایی نیفتد و پشت بقبله نماز نخوانند. مخصوصا سعی داشته‌اند که هرگز«در اظهار خیر و اخفاء شر نکوشند»و عبادات را بمنزلهء اسرار بین«عبد»و«حق»تلقی نمایند و خویشتن را از اظهار آن ملامت کنند.

آنچه در طی این یادداشتها آمده است جستجویی است در تاریخ تصوف، با کوششی برای ارزیابی میراث صوفیه. قسمتی از این یادداشتها چند سال پیش به هیچ نظمی خاص و به صورت مقالاتی دنباله دار در مجله یغما انتشار یافت و چون آن سلسله مقالات مورد پسند قرار گرفت تمامی یادداشتها به صورت کامل و مرتب و به گونه کتابی جداگانه که چندین برابر مقالات مندرج در یغماست به چاپ رسید.

مترجم :   هاشم رضی

اَوِستا نام فراگیر مجموعهٔ کهن‌ترین نوشتار و سروده‌های ایرانیان است، که همانا دانشنامهٔ ایرانیان بوده و در روزگار باستان بیست و یک نسک (کتاب) داشته و هم‌اکنون دارای پنج بخش است. بخش‌های اوستا بر این پایه‌اند: یَسنه که سخنان زرتشت، شناخته شده با نام گاهان در آن گنجانده شده،یشت‌ها (سرودهای نیایشی)، وندیداد، ویسپرد و خرده‌اوستا.

هاشم رضی (۱۳۰۳در تهران) ایران‌شناس، نویسنده و مترجم ایرانی. رضی بیش از ۲۰ کتاب تالیفی دارد. هاشم رضی از پژوهشگران در حیطهٔ تاریخ زردشتیان است و کتاب‌ها و تحقیقات بسیاری در این زمینه دارد.

نام نویسنده : جمشید کرشاسپ چوکسی

نام مترجم : نادر میر سعیدی

کتاب‌ ستیز و سازش‌ اثر جمشید ک‌. چوکسی‌، به‌ بازسازی‌ رخدادهای‌ چهار سده‌ (از سدة‌ هفتم‌ تا یازدهم‌ میلادی‌) و تحلیل‌ آن‌ها می‌پردازد و می‌کوشد نیروهای‌ محرکة‌ تغییرات‌ سیاسی‌ ـ مذهبی‌ این‌ دوره‌ از تاریخ‌ ایران‌ را بشکافد. شکست‌ شاهنشاهی‌ ساسانی‌، ظاهراً به‌ خاطر محاسبات‌ غلط‌ نظامی‌ و نیز نزاع‌های‌ دسته‌ها در دورن‌ دربار سلطنتی‌ ایران‌ بوده‌ است‌. مولف‌ با رویکردی‌ برخوردار از تصور قوی‌ و نیز تحلیل‌های‌ صریح‌ و بی‌پرده‌، شرح‌ می‌دهد که‌ چگونه‌ بزرگان‌ نوظهور و طبقات‌ زیردست‌ تازه‌، این‌ تغییرات‌ را دامن‌ زدند و چگونه‌ «ستیز و سازش‌، ساز و کارهایی‌ شدند که‌ پیدایی‌ تشکیلات‌ تازه‌ از بحران‌ اجتماعی‌ را سهولت‌ بخشید.»

نام نویسنده : توشیهیکو ایزوتسو

نام مترجم : محمدجواد گوهری

توشی‌هیکو ایزوتسو (به انگلیسی: Toshihiko Izutsu) (به ژاپنی: 井筒俊彦) ‏ (زادهٔ ۴ مهٔ ۱۹۱۴ در توکیو – درگذشتهٔ ۷ ژانویهٔ ۱۹۹۳ درکاماکورا)، زبان‌شناس، قرآن‌پژوه، اسلام‌شناس و فیلسوف ژاپنی بود.

در ۴ مه ۱۹۱۴ در توکیو به‌دنیا آمد. در سال ۱۹۶۰ دکتری خود را در رشتهٔ ادبیات دریافت کرد. وی پس از تکمیل تحصیلات آکادمیک در ژاپن، مدتی در دانشگاه کیو در توکیو به تدریس مشغول شد و در این زمان، زبان عربی را فراگرفت. وی همچنین مدرس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران بوده‌است.

 کتاب Sufism and Taoism ، نوشته توشيهيکو ايزوتسو از جمله کتاب‌هاي خوب و تأثيرگذار در زمينه مطالعات تطبيقي اديان است. در اين كتاب عرفان ابن‌عربي و تائويي، با يكديگر مقايسه شده‌اند. آشنايي خوب نويسنده با اين دو مكتب عرفاني و همچنين تفکيک معرفي دو سنت عرفاني از بخش مقايسه، از جمله امتيازاتي است كه اين كتاب را شايسته خواندن كرده است. ليکن اين اثر ضعف‌هايي نيز دارد. با وجود اينکه نويسنده آشنايي خوبي با عرفان ابن‌عربي دارد، نتوانسته است عناصر کليدي عرفان او را معرفي و نظام عرفاني او را به‌خوبي بازسازي کند. اين امر باعث شده است مسائل عرفان نظري و عملي را به هم بياميزد. همچنين نويسنده از تفسيرهاي مختلف عرفان تائويي غفلت ورزيده است. از طرف ديگر، علي‌رغم اينكه هدف كتاب مقايسه است، اما بخش کوچکي از کتاب به مقايسه دو سنت، اختصاص يافته است. علاوه بر اين، مقايسه او نيز داراي ايراداتي است؛ مانند اينكه از ماهيت نظري عرفان ابن‌عربي و ماهيت عملي عرفان تائويي غفلت کرده؛ در مقام مقايسه کمتر به اختلاف‌ها توجه کرده؛ در معادل‌سازي بين اين دو سنت دچار اشتباهاتي شده؛ و کار او به تحميل عرفان ابن‌عربي بر عرفان تائويي انجاميده است.

نام مترجم : احمد شاملو

حماسهٔ گیلگامش یا حماسهٔ گیلگَمِش یکی از قدیمی‌ترین و نامدارترین آثار حماسی ادبیات دوران تمدن باستان است که در منطقهٔ میان‌رودان شکل گرفته‌است. قدیمی‌ترین متون موجود مرتبط با این حماسه به میانهٔ هزارهٔ سوم پیش از میلاد مسیح می‌رسد که به زبان سومری است. از این حماسه نسخه‌هایی به زبان‌های اَکدی و بابِلی و آشوری موجود است.این حماسه در سال ۱۸۷۰ توسط جورج اسمیت ترجمه و منتشر شده‌است.

ترجمه پارسی این حماسه نخست به دست داوود منشی‌زاده و بعد توسط احمد شاملو صورت گرفته که در کتاب هفته چاپ شد و بعد نشر چشمه آن را به چاپ رسانده است.

به سال ۱۸۴۹، آستن هنری لایارد، در ساحل رو به روی موصل در کویونجیک بزرگ ترین قصر نینوا مربوط به دورهٔ آشور بانیپال را یافت. لایارد در دو تالاری که کشف کرد، کتابخانهٔ آشور بانیپال را دید که مشتمل بر ۲۸ هزار لوح گلی بود. در سوم دسامبر ۱۸۶۲، جورج اسمیت(به انگلیسی: George Smith) در انجمن آثار تورات سخنرانی کرد و مدعی شد که در یکی از الواح کتابخانهٔ آشور بانیپال داستان طوفانی را خوانده که شباهت بسیاری با داستان طوفان نوح تورات دارد. به دلیل ناقص بودن متن الواح، او خود به کویونجیک سفر کرد و به طور اتفاقی باقی الواح حماسه را کشف کرد.

در سال ۱۸۷۰، او نخستین ترجمهٔ گیلگمش را انتشار داد.

در سال ۱۸۸۹ پژوهشگران دانشگاه پنسیلوانیا تپهٔ نیپور عراق را شناسایی و سی تا چهل هزار لوح کشف کردند که در بین آن‌ها کهن ترین متن گیلگمش موجود بود. این متن در سال ۱۹۳۰ به وسیلهٔ کمپل تامپسون (به انگلیسی: Kampbell Thompson) برگردان و حاشیه نویسی شد.

اسطورهٔ توفان بزرگ سومری و روایت جدید بابلی–آشوری آن در اسطورهٔ گیل‌گَمِش نهفته است و این دو اسطوره یکی شده است. مهم‌ترین انگیزهٔ تشکل اسطوره گیل‌گمش مسألهٔ بیماری و ناتوانی و سرانجام مرگ است. در اینجا انسان در فرار از سرنوشت تلخ و فرجام دردانگیز خویش اسطوره‌ئی می‌سازد که بخشی از آن برگرفته از واقعیات و برخی از آن تحلیل رؤیاگونهٔ مسأله‌ئی است که انسان در تبیین آن درمانده است. بنا بر اساطیر، گیل‌گَمِش پنجمین شهریار از دومین سلاله‌ئی است که بعد از توفان بزرگ بر «اِرِخ» یا «اُورُوک» فرمان می‌راندند. این شهریار که به‌روایتی صد و بیست سال بزیست از تباری بود که دوسوم آن به‌خدایان و یک سوم آن به‌‌انسان‌ها می‌رسید. روایت بابلی-آشوری گیل‌گمش که از کتابخانهٔ آشور بانیپال به‌چنگ آمده با روایت سومری، و نیز روایت «هیتیتی» [حِتّی] آن که بعد‌ها در بُغازکوی به‌دست آمده و نمونه‌های اخیر دیگر بسیار همانندی نزدیک دارد و حاکی از آن است که این اسطوره با گذشت زمان و به‌تأثر از واقعیت‌های زندگانی و نیروی خیال انسان کمال یافته است. روایت بابلی-آشوری این اسطوره شامل دوازده لوح است.