محمد محمدی ملایری

تاریخ و فرهنگ ایران (در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی)حاصل نیم قرن غوررسی استاد دکتر محمد محمدی ملایری در زمینه ی مشترکات زبان های فارسی و عربی و تاریخ و فرهنگ منطقه است که میتواند چونان ابزاری ضرور،گفت و گوی تمدن ها را به شناخت فرهنگ و تمدن ملت ها تجهیز کند.مجلد نخست این مجموعه ی پژوهشی در یک مقدمه و ده گفتار به تبیین پیوند گاه دو دوران ساسانی و اسلامی اختصاص دارد که در تداول فرهنگ تاریخ،دوران فترت یا دوره ی انقطاع نامیده شده،که نه تنها نارسا،که پر خطا نیز هست.گذار از ساسانیان به عهد اسلامی،مشحون از کنش و واکنش های تاریخی و حاصل تعاطی تمدن و فرهنگی است که کم عنایتی به وجوه مختلف آن منشا زیان های فراوانی بوده است.

محمد محمدی ملایری کتاب فرهنگ ایرانی پیش از اسلام در یازده گفتار تنظیم شده است: گفتار یکم، آثار فرهنگی ایران و سرگذشت آن در حمله‌ی اعراب گفتار دوم، تاثیر تشکیلات اداری ساسانیان در دولت خلفا گفتار سوم، دبیران ایرانی پیش از اسلام و پس از آن گفتار چهارم، نهضت علمی عصر عباسی و ترجمه‌ی آثار ایرانی گفتار پنجم، چند کتاب تاریخی که از پهلوی به عربی ترجمه گردید گفتار ششم، قصه‌ها و افسانه‌های ایرانی در ادبیات عرب گفتار هفتم، اندیشه‌های فلسفی و علمی در ایران از دوران انوشیروان تا قرن‌های نخستین اسلامی گفتار هشتم، جندی‌شاپور، مرکز پزشکی ایران پیش از اسلام و در قرن‌های نخستین اسلامی گفتار نهم، حکمت عملی و اخلاق در ایران و اسلام گفتار دهم، کتاب‌هایی که در موضوع ادب به زبان عربی تالیف شده گفتار یازدهم، آیین نگارش فارسی و نثر فنی عربی هر گفتار به مقاله‌ی جداگانه‌ای می‌ماند که مقدمه، چند زیربخش و نتیجه‌گیری پایانی دارد. مستندسازی بحث‌ها با پانوشت‌های هر صفحه انجام شده و هم از کتاب‌های کهن و هم از کتاب‌های خاورشناسان نقل قول شده است. جمله‌ها بسیار روان و پاراگراف‌بندی تا اندازه‌ی زیادی سازمان‌یافته انجام شده است. برای نمونه‌ای از چگونگی نگارش کتاب یکی از پاراگراف‌های دیباچه‌ی آن در پی می‌آید: "یکی از کارهای خردمندانه‌ی ساسانیان آن بود که نیروی دولت خویش را با تقویت فرهنگ ملی و زنده‌کردن دین و آیین ایرانی که خود بزرگ‌ترین پشتیبان بود هرچه استوارتر گردانیدند. نخستین سنگ‌بنای عظیم به دست اردشیر بابکان گذارده شد. بدون شک بزرگ ترین خدمت او به مردم این سرزمین کوششی است که در راه گردآوردن قسمت‌های پراکنده‌ی اوستا و نشر دین زردشت به کار برد. این سیاست بخردانه که جانشینان وی نیز از آن پیروی کردند در تکمیل وحدت ملی ایران و نیرومند ساختن ایرانیان اثر معجزه‌آسایی داشت و به زودی چشم معاصران این دولت را خیره ساخت. اردشیر با این کار خود توده‌های از هم گسیخته‌ی ایرانی را در یک راه درآورده و همه را در زیر یک پرچم دارای یک دین و یک آرمان گردانیده بود."