روس و انگلیس در ایران ۱۹۱۴-۱۸۶۴ سالهای پژوهشی درباره امپریالیسم
سفرنامه فریزر
معروف به سفر زمستانی از مرز ایران تا تهران و دیگر شهرهای ایران
نوشته:جیمز بیلی فریزر
ترجمه و حواشی:دکتر منوچهر امیری
درمیان سفرنامه های فراوان و معتبری که در عصر قاجاریه نوشته شده بی شک سفرنامه حاضر کم نظیر است و شاید از پاره ای جهات بی مانند باشد. «فریزر» در سفر خود شاهد وضع اجتماعی و شیوه زندگانی طبقات مختلف مردم از شهری و روستائی تا ایلات و عشایر در اقصی نقاط ایران بوده و مهمتر اینکه با عنوان «دیپلمات» از شاه گرفته تا شاهزادگان و وزیران و امیران و سرداران و حکام محلی را ملاقات کرده و نکته هایی درباره آنان گفته یا از ایشان شنیده که در دیگر سفرنامه ها و تاریخهای آن دوران نیامده است و از آن جمله است ملاقات و گفتگوی او با فتحعلیشاه و محمد شاه و قائم مقام فراهانی. گذشته از جنبه تاریخی نوشته های فریزر در مسائل جغرافیائی و شرح بلاد و قرا و قصبات دوره قاجاریه مأخذ بسیار معتبری است. «جیمز بیلی فریزر» بازرگان و دانشمند انگلیسی در سال ۱۸۲۱ میلادی از راه هرمز،بوشهر،شیراز،قم و تهران به مشهد سفر کرده و خود را به دورترین نقاط ترکمن صحرا رسانیده است و درباره این سفر کتابی نوشته که مسلما باید آنرا یکی از دقیقترین و معتبرترین سندهای جهانگردان بیگانه درباره اوضاع ایران در عهد «فتحعلیشاه» دانست."(ابوالقاسم طاهری،سیر فرهنگ ایران در بریتانیا)
سفرنامه گالیور
نویسنده: جاناتان سویفت
مترجم: منوچهر امیری
گالیور طبیب کشتی و ناخدائیست که به سفرهای دور و دراز می رود و سرزمین هائی را کشف می کند که مخلوق تصور نویسنده کتابست.در کشوری مردمی را می نگرد که بلندی قامتشان یک انگشت است و در کشور دیگر مخلوقی را می بیند که محکوم به عمر ابدند و در آرزوی مرگ می سوزند و در جای دیگر گذارش به سرزمینی می افتد که ساکنانش همه اسبان خردمند و فرزانه اند....
جاناتان سویفت ، از بزرگترین نویسندگان نثر انگلیسی و از هجانویسان معروف است . تاریخ ادب انگلستان هنوز نویسندهای هجو نویس و لغز خوان و طعنه زن نظیر جاناتان سویفت به خود ندیده است . در سال 1714 در شهر لندن ، انجمنی به نام " باشگاه قلمزنان کممایه و پرکار " تاسیس گردید . هدف این انجمن این بود که هر تهی مایه فریبکاری را که می خواست از راه سخن یا قلم خویش مردم را بفریبد و دکانی برای کسب شهرت و پول باز کند ، راه را برای او بندد و رسوای خاص و عامشان کند .
جاناتان عضو این گروه بود . سویفت به این کارها معتقد بود و آن را خدمتی به هم وطنانش میدانست . نمونه بارز این مبارزات که جنبه مطایبه هم داشت . بلایی بود که بر سر یک شیاد عالم نمایی به نام جان پاتریج آورد . سویفت از مداخلههای بیمورد و عدم توجه کافی دولت انگلستان به وضع مردم ایرلند ناراضی بود . رسالات مذهبی ، سیاسی و هجوآمیز و طنزآلود سویفت نام او را درشمار مفاخر انگستان و یکی از بزرگترین داستانسرایان طنزنویس جهان قرار داده است .
برگزیدهترین اثر جاناتان سویفت ، کتاب سفرنامه گالیور نام دارد که به سال 1725 میلادی انتشار یافت و همین یک کتاب نام او را در جهان ادب جاویدان ساخت . سفرنامه گالیور در نظر نقدنویسان یکی از آثار کلاسیک ادب انگلستان و یکی از کتب جاویدان ادب جهان است . سفرنامه گالیور یکی از قویترین اسناد محکومیت بشر است و این ادعانامه سخت و بیرحمانه ، برای مردمی است که جز آسایش و مسرت خویش نمیخواهند و دیگر انسانها را ابزار و وسایل کاری میپندارند که نیازهای آنان را تامین میکند .
سویفت شیوه سفرنامهنویسی را برگزید چرا که در زمان او مردم شیفته سفر به سرزمینهای ناشناخته بودند و با این شیوه امکان این بود که در قلب و مردم زمانه نفوذ کند .
سویفت از نظر سیاسی، شخصیتی منتفذ بود، خاصه دفاع وی از حقوق مردم ایرلند و وظایفی که برای رفاه آنان برعهده گرفته، او را قهرمان ملی ساخته بود. سویفت از راه نوشتههایش بر دستگاه حکومت انگلستان تأثیر بسیار گذاشت، چنانکه از راهنماییها و پیشنهادهایش بهره بسیار برده شد. از نظر ادبی سویفت استاد نثر هجوآمیز قرن خود به شمار میآمد، آثارش از تازگی و بلندی اندیشه برخوردار بود و سبک انشایش از وحدت و تناسب کامل میان لفظ و معنی و غنای کلمه و تخیل و استحکام و نرمی و روشنی و فصاحت و دقت بهرهمند است.
طنز سلاح محبوب سویفت بود و برای وصف اوضاع مسخرهآمیز یا سازمانهایی که مورد گلهاش قرار میگرفت، از لحن آمیخته با مزاح استفاده میکرد. زبان شاعرانه سویفت بسیار لطیف بوده و به سبب استادیش در بیان اندیشهای بدیع و عمیق و ژرفبینی کامل و نظر صائب، در رأس نویسندگان بزرگ کلاسیک انگلستان در نیمه اول قرن هیجده جای گرفته است.
سفرنامه های ونیزیان در ایران
"سفرنامه هاى ونیزیان در ایران" ترجمه منوچهر امیرى است که به زبان فارسى در سال ١٣۴٩ خورشیدی نوشته است. این کتاب مشتمل بر شش سفرنامه است که پنج تاى آن را چهار تن از سفیران ونیزى و یکى را بازرگانى گمنام، از همان دیار نوشته است. هر یک از این نمایندگان سیاسى در طى اقامت خود در ایران، فرصت یافتند تا به سیر و سیاحت در شهرهاى ایران پرداخته و گزارش هاى سودمندى از اوضاع سیاسى، اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى این سرزمین گردآورند، و پس از بازگشت به موطن خویش در اروپا، یادداشتهاى شخصى خود را تحت عنوان «سفرنامه» چاپ و منتشر سازند.
این سفرنامه ها در شکل دادن به مکتب «ایران شناسى» در غرب کمک شایانى نمود. سه سفرنامه اول این کتاب (باربارو، زنو، کنتارینى) درباره ى اوزون حسن و وقایع دوران حیات او اختصاص دارند. کنتارینى و باربارو شرح ماجراهاى سفر خویش را در سالهاى ١۴٧۶م / ٨٨١ه.ق و ١۴٧٧م / ٨٨٢ه.ق به پایان می برند و سفرنامه ى زنو با بازگشت او به ونیز در سال ٨٧٨ ه.ق خاتمه می یابد. نویسندگان سفرنامه هاى ونیزیان در فاصله ى سالهاى حکومت اوزون حسن آق قوینلو ( ٨٨٢ - ٨۵۶ ه.ق) تا سالهاى سلطنت شاه طهماسب صفوى ( ٩٨۴ - ٩٣٠ ه.ق) به ایران آمده اند.
انگیزه اصلى مسافرت آنها به جز آنجوللو و بازرگان ونیزى، دلیل سیاسى بود. تا بر اثر اتحاد با ایران، امپراتورى عثمانى را تحت فشار قرار داده و از توسعه و بسط قدرت عثمانیان جلوگیرى کنند.
مالک و زارع در ایران
نویسنده:ذآن لمبتن
کتاب مالک و زارع در ایران تالیف ا.ک.س. لمبتون به بررسی روابط و وضعیت دو طبقه مالک و زارع در ایران می پردازد. با توجه به اینکه در ادوار طولانی پیش از اسلام و پس از آن تا چند دهه اخیر، بیش از 80درصد جمعیت ایران را روستائیان تشکیل می داده اند نگاهی به ساختار طبقاتی این قشر وسیع از جامعه ایرانی حائز اهمیت است. همچنین باید توجه داشت که جز از اواسط دوران قاجاریه که منابع مالی جدیدی به واسطه تماس با کشورهای غربی برای دولت ایجاد شد، در تمامی ادوار پیش از آن، مهمترین منبع درآمد دولت مازادی بوده که توسط زارعین و دهقانان به دست می آمده است. از همین رو ست که نحوه تعامل با روستاها که منبع مالی اصلی دولت به شمار می رفته اند، تاثیرات قابل توجهی بر دیگر بخش های جامعه، قدرت دولت در مقابل تهاجم های خارجی و ثبات حکومت ها داشته است. در این کتاب در دو بخش تاریخ ملکداری و اداره عایدات اراضی از صدر اسلام تا زمان حاضر، بررسی و تشریح شده است. در بخش اول، تاریخچه زمین داری و اداره درآمدهای اراضی و املاک در ایران از صدر اسلام تا اعطای مشروطیت بیان می شود. در بخش دوم مولف زمین داری و اداره درآمدهای اراضی و املاک در ایران را از اعطای مشروطیت تا عصر حاضر توضیح می دهد. در کتابنامه فهرست کتابهای خطی فارسی، فهرست کتابهای چاپ و سنگی فارسی و عربی، فهرست کتابهای اروپایی، ماخذ خطی فارسی و ماخذ اروپایی به چاپ رسیده است.