آثار ملی اصفهان
نویسنده: ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی
اصفهان یکی از شهرهای مبنایی برای کشور ایران در طول تاریخ بوده وهست این شهر از معدود مراکز باستانشناسی ارزشمند جهانی وبسیاری از آثار باستانی آن در لیست آثار بشری به ثبت رسیده است اگر از تاریخ این شهر سخن به میان آید سرگذشت آن تا اعماق اساطیر وافسانه ها ریشه دارد تاریخ این شهر از یک سو به سلیمان ونوح متصل واز سوی دیگر پایگاه نهضت کاوه آهنگر بر علیه ضحاک خونخوار معرفی می گردد. اهمیت اصفهان به اندازه ای است که در اکثر دائره المعارفهای بزرگ جهان مدخلی به آن اختصاص یافته و سفرنامه هایی از محاسن وشکوه ظاهری و باطنی آن از پژوهندگانی چون تاورنیه ,شاردن و... به نگارش درآمده ومظاهر تمدن آن همانند سبک معماری ,مکتب فلسفی ومنهج فقهی آن چشمگیر است. ...بطوریکه گفته شد رودخانه زاینده رود از مغرب به مشرق جارى است و رودخانه ایست قدیمى و از هنگامى که شهر اصفهان محل سکونت شده و ساکنان نیاز به ارتباط با قسمتهاى دیگر آن داشتهاند ناگزیر به ساختن پل گردیدهاند،بدیهى است هر ارتباطى که بین دو قسمت اصفهان ضرورت یافته پل ارتباطى آن زودتر ساخته شده است.
الغارات (۲جلدی)
الغارات کتابی به زبان عربی، اثر ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال ثقفی کوفی (متوفای ۲۸۳ق) است. الغارات از کهنترین متون تاریخی شیعه بهحساب میآید. این کتاب حاوی مطالبی گزیده از زندگانی امیرالمؤمنین علی(ع)، حیات عملی، خطبهها، نامهها و سفارشهای حضرت و نیز جنگها و کشمکشها در زمان خلافت امام علی(ع) و پس از آن است. از آنجهت که در این اثر به تجاوزهای معاویه در قلمرو امیرمؤمنان پرداخته شده، به الغارات شهرت یافته است. مؤلف در این اثر از راویان شیعه و سنی بهره برده و از اینرو منبعی غنی را پدید آورده و همواره مورد توجه و استفاده عالمان شیعی بوده است. علامه مجلسی و ابن ابی الحدید نقش بهسزایی در زنده نگهداشتن این کتاب داشتهاند.
بزرگان شیراز
بیرونی نامه (تحقیق در آثار ریاضی استاد ابوریحان بیرونی ریاضی دان ومنجم بزرگ ایران قرن چهارم و پنجم هجری)
ابوریحان محمد بن احمد بیرونی از دانشمندان بزرگ ایران در علوم حکمت و اخترشناسی و ریاضیات و تاریخ و جغرافیا مقام شامخ داشته، در سال ۳۶۲ هجری قمری در حوالی خوارزم متولد شده و از این جهت به بیرونی یعنی خارج از خوارزم معروف شده. وی از فلسفه و رشته های نظری نیز بی اطلاع نبود اما گرایش او به شدت بسوی مطالعه پدیده های قابل مشاهده در طبیعت و در انسان معطوف بود. در داخل خود علوم نیز بیشتر جذب آن رشته هایی می شد که در آن زمان به تحلیل ریاضی در آمدند. در کانی شناسی، داروشناسی و زبان شناسی یعنی رشته هایی که در آنها اعداد نقش چندانی نداشتند نیز کارهایی جدی انجام داد اما در حدود نیمی از کل محصول کار او در اخترشناسی، اختربینی و رشته های مربوط به آنها بود که علوم دقیقه به تمام معنی آن روزگاران به شمار می رفتند. ریاضیات به سهم خود در مرتبه بعدی جای می گرفت اما آن هم همواره ریاضیات کاربسته بود.
تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان
تالیف : تئودور نولدکه
تاریخ باستانی ایران بر بنیاد باستانشناسی
تألیف پروفسور ارنست هرتسفلد
ترجمهٔ استاد علی اصغر حکمت
کتابی که به زبان فارسی اینک از نظر خواننده دانشمند می گذرد. ترجمه از یک متن انگلیسی است که خاورشناس مشهور دکتر ارنست هرزفلد آلمانی استاد دانشگاه فردریک ویلهم در برلین در سال 1934 میلادی، مطابق 1313 شمسی در آکادمی بریتانیا در لندن تقریر و تحریر کرده است. این کتاب مشتمل بر سه مقاله از تاریخ باستانی ایران است که اولی "از اعصار قبل از هخامنشی و عصر هخامنشی" و دومی "از عصر یونانی (جانشینان اسکندر) و عصر اشکانی" و سومی "از عصر ساسانی" بحث می کند. عنوان انگلیسی متن کتاب چنین است: Archaeological History of Iran به نظر این بنده مترجم، ترجمه تحت الفظی آن بفارسی درست مفهوم و مقصود را ایفاد نمی کند. ناچار اسم این کتاب را (تاریخ ایران بر اساس باستان شناسی) عنوان کرده ام، چنانکه ملاحظه می فرمایید...
تاریخ بناکتی (روضه اولی الالباب فی معرفه التواریخ و الانساب)
ابوسلیمان داود بن ابیالفضل بَناکَتی (... - ۷۳۱ هـ. ق)، ملقب به فخرالدین، از مورخان دورهٔ مغول و ملکالشعراء دربار غازانخان بود.
وی منسوب به بَناکَت، از شهرهای فرارود (ماوراءالنهر) بود. او چون از نزدیک با خارجیانی که از شهرهای دور به دربار غازانخان میآمدند سروکار داشت، اطلاعات جامعی دربارهٔ مذاهب و ادیان گوناگون کسب کرد که به تألیف تاریخ او بهنام روضة اولیالألباب فی معرفة التواریخ یا تاریخ بَناکَتی منجر شد. حاجی خلیفه در کشفالظنون نام کتاب را روضة اولیالألباب فی تواریخ الأکابرِ و الأنساب نوشتهاست.
روضة اولیالألباب فی معرفةالتواریخ کتابی است در سرگذشت شاهان خطا که به سال ۷۰۷ هـ. ق به نام سلطان ابوسعید نوشته شدهاست.
تاریخ نیشابور
تالیف: سید علی موید ثابتی
این کتاب مشتمل است بر ۴۶ مبحث حاوی هر گونه اطلاعات مفید مربوط به گذشته پر از حوادث تاریخی شهر مهم نیشابور که دیرگاهی کانون علم و معرفت و سیاست خراسان پرشکوه قدیم بوده است و در گذشته مورخین آن را ام البلاد مینامیدند. این کتاب در حقیقت تاریخ حیات نیشابور قدیم است که از زمانهای قبل ازاسلام شروع شده و به اواخر عهد مغول و اوایل دوره تیموری پایان مییابد. در این کتاب اسامی قراء و قصبات ومحلههای قدیم و مدارس و مساجد نیشابور در حد امکان به دست داده شده و همچنین اسامی رجال و علماء و بزرگان و راویان حدیث آنهایی که در شهر نیشابور یا در قراء و قصبات اطراف آن زندگی میکردهاند و نیز نام رجال و شخصیتهایی که از شهرهای دیگر به طور موقت یا برای اقامت دائم به این شهر آمدهاند ذکر شده است.
خیامی نامه: در تجزیه و تحلیل آثار علمی و ادبی حکیم خیام
نویسنده: جلال الدین همایی
«خیامی نامه» مشتمل بر 373 صفحه می باشد. استاد همایی، ضمن کتاب خیامی نامه خود، برای نخستین بار متن عربی «رساله موسیقی» خیام را به چاپ رسانید و در این باره می گوید:
« در این گفتار باز یکی از مصنّفات ریاضی مسلّم حکیم خیام را معرفی می کنیم به نام «شرح المشکل من کتاب الموسیقی» که من سراغ ندارم تا امروز هیچ کجا حتی اسم این کتاب را در جزو مصنّفات خیام ذکر کرده باشند تا چه رسد به شرح خصوصیّات و تعریف مزایای آن » استاد همایی تاریخ تألیف رساله مذکور را قبل از 470 ه ق می داند. در اینجا باید متذکر شد که حکمای قدیم برای اصول علم ریاضی، چهار شعبه قایل بودند که عبارت از حساب، هندسه، هیئت و موسیقی بود و در موسیقی، به مناسبت تناسب نغمات با یکدیگر، از «نسبت مؤلّفه» نیز صحبت می داشتند. بنابراین باید اثر یاد شده را هم جزو تألیفات ریاضی خیام منظور داشت. استاد همایی احتمال میدهد منظور خیام از «کتاب موسیقی» که مشکلات آن را شرح کرده است، «کتاب موسیقی اقلیدس» باشد و این همان کتابی است که ابن ندیم (ف. 378 ه ق) آنرا در «الفهرست از زمره آثار اقلیدس» به نام کتاب «النغم و یعرف بالموسیقی» ثبت نموده است. در واقع همان گونه که خیام کتاب اصول هندسه و حساب اقلیدس را شرح کرده، به شرح «کتاب موسیقی» او نیز پرداخته است. استاد همایی در پایان خیامی نامه، متن عربی چهار صفحه ای منسوب به خیام را از روی نسخه موجود در ترکیه به چاپ رسانیده و احتمال داده است که این چند صفحه، یک فصل یا صفحاتی از شرح خیام بر «کتاب موسیقی» اقلیدس باشد که به دست ما رسیده است. از آنجا که نسخه خطی مذکور، منحصر است و تصحیح اشکالات موجود در آن به آسانی میسّر نیست، به ناچار باید از طریق بررسی موازین ریاضی اعدادی که به رقم و به حرف (عربی) ذکر شده است به رفع مشکلات و شبهات آن پرداخت. خیام در رساله خود از همان روشی که دانشمند سلف او ابونصر فارابی (ف. 339 ه ق) در کتاب جامع موسیقی کبیر استفاده کرده، بهره گرفته است .
در دربار شاهنشاه ایران
دره نادره (تاریخ عصر نادرشاه)
دیار شهریاران (۲جلدی)
دیار شهریاران: آثار و بناهای تاریخی خوزستان عنوان کتابی از احمد اقتداری، نویسنده و تاریخنگار ایرانی است. این کتاب که در سبک تاریخنگاری نوشته شدهاست، به بررسی آثار تاریخی خوزستان میپردازد. این کتاب به زبان فارسی نوشته شده و نخستین بار در سال ۱۳۵۴ خورشیدی توسط انجمن آثار ملی به چاپ رسیدهاست.
رباعیات خیام: طربخانه
عهد اردشیر
عهد اردشیر کتابی است که نام آن در تواریخ اسلامی آمدهاست. نامه یا خطبهایست از اردشیر بابکان در آئین ملکداری. این کتاب را نباید با کتاب کارنامه اردشیر بابکان اشتباه کرد. از عهد اردشیر در کتاب تجارب الامم ابوعلی مسکویه نام برده شده و نسخهٔ آن در آنجا نقل شدهاست. در کتاب نامبرده نوشته شدهاست که «از بهترین چیزی که از او (اردشیر) مانده عهد اوست به پادشاهانی که پس از وی آیند و این نسخهٔ آنست…» این عهد در قرن ششم نیز در میان تاریخدانان شهرت داشتهاست. بردن نام آن در مجمل التواریخ و القصص دلیل بر شهرت کتاب مذکور در حدود سال ۵۲۰ ق است. ابن ندیم نیز از عهد، نامبرده و آن عهد را از سوی اردشیر بابکان به سوی پسرش شاپور مینویسد.
احسان عباس با استفاده از آنچه از ترجمهٔ عربی این متن در کتاب الغره، تجارب الامم ابوعلی مسکویه و نثر الدّرر ابوسعد آوی برجای مانده، اثری ترتیب داد که برگردان فارسی آن به قلم محمدعلی امام شوشتری در ۱۳۴۵ش در سلسله انتشارات انجمن آثار ملی منتشر شد.
فردوس (در تاریخ شوشتر و مشاهیر آن)
تالیف: علاالملک حسینی شوشتری
تصحیح: میرجلال الدین حسینی ارموی
«فردوس»، کتابى است به زبان فارسى که به موضوع تاریخ و جغرافیاى شوشتر و نیز معرفى برخى از مشاهیر آن مىپردازد. این کتاب از چند نظر حائز اهمیت است: ١ -مولف خود، مردى چنان داراى علم و صلاحیت بوده که شاه جهان( ١٠٣٧ - ١٠۶٨ ق.) او را به تعلیم فرزندش شاهزاده محمد شجاع تعیین کرده است. ٢ -همچنین مولف درباره پدر خود، قاضى شهید نورالله شوشترى، خانواده او و احوال برخى از استادان وى مطالبى را آورده است که آن اطلاعات را هرگز نمى توان از سایر کتاب ها به دست آورد. ٣ - گروهى از فضلاى شوشتر را معرفى کرده که شرح حال ایشان را در منابع دیگر نمى توان یافت. کتاب؛ مشتمل بر پیشگفتار انجمن، مقدمه مصحح، مقدمه مولف و پنج محفل و بخش تعلیقات است. پس از فاتحه، محافل پنجگانه کتاب به شرح ذیل آغاز مىگردد: محفل اول، درباره پدر مولف، قاضى نورالله شوشترى و برخى دیگر از مشاهیر شوشتر؛ نظیر: شمس الدین اسدالله حسینى، ملقب به صدرالعلماء، زین الدین على بن سید اسدلله حسینى. محفل دوم، به معرفى برخى از قدماى این شهر؛ چون: شیخ عارف محمد سوار، سهل بن عبدالله تسترى، کمال الدین على، معروف به صوفى و...اختصاص یافته است. در محفل سوم، به معرفى برخى از مشاهیر متاخر این شهر پرداخته شده و از کسانى؛ چون: عبدالواحد بن على، عبدالله بن محمود، عبدالله بن على، خواجه افضل و...نام برده شده است. محفل چهارم، به معرفى شعراى این شهر؛ نظیر: ملا سعدالدین محمد متخلص به «بیکسى»، ابوالوفا، میرعالمى، مولانا قوسى، و...اختصاص یافته است. محفل پنجم، به یادکرد برخى نکات علمى و حکمى که به ذهن مولف خطور کرده و نیز برخى منشئات و اشعار وى اختصاص یافته است. مولف دراین محفل اشعارى از خود در قالب قصیده، غزل، رباعى و مثنوى آورده است.
فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه
کتاب فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه تالیف محمود بن عثمان در قرن هشتم است. این کتاب در اصل اقتباس از اثری به زبان عربی تالیف خطیب امام ابوبکر محمد بن عبد الکریم بن علی بن سعد است. موضوع این کتاب آرا و عقاید عرفانی و سیره شیخ ابواسحاق کازرونی، صوفی معروف نیمه دوم چهارم و آغاز قرن پنجم است. این کتاب را میتوان از ابعاد گوناگون مورد بررسی و تحلیل قرار داد چون در آن نکات ارزشمندی نیز در مورد جغرافیا و تاریخ کازرون و نواحی اطراف آن وهمچنین دین مردم و حکومتهای حاکم بر آن مناطق وجود دارد دارای اهمیت بسیاری است. محمود بن عثمان کتاب مزبور را در سال (728 ه.ق) در کازرون ترجمه و قبل ازپایان کتاب منتخبی از آن را به نام انوار المرشدیه را تالیف کرده است. فردوس المرشدیه با اسرار التوحید نوشته محمد بن منور از لحاظ سبک نوشتار و محتوا مشابهت بسیاری دارد ولی متاسفانه در بین کتب عرفانی ناشناخته مانده است.
گره سازی و گره چینی در هنر معماری ایران
گرد آورنده : مهندس مرتضی فرشته نژاد
کتاب حاضر دومین کتابی است که درباره هنر گره سازی بوسیله ی آشنایان مابین فن شریف و زیبا به سفارش انجمن آثار ملی تدوین گشته و انتشار می یابد. یکی از ماندگارترین فضاهایی که از گره چینی استفاده شده، در معماری بوده است چه به صورت نما و تزئینات و چه به صورت استفاده در چارچوب اصلی فضای معماری. تزئینات، دارای اصول و ضوابط خاصی هستند که مهمترین آنها عبارتند از: هماهنگی بین طرح، نقش و رنگ، نحوه ارتباط تزئینات با سطوح مختلف و فضاهای داخلی و خارجی، کیفیت مواد و مصالح کاربردی به همراه اجرای دقیق، اهمیت و ارزش عناصر تزئینی در کوچکترین و بزرگترین جزء) چه نقش یه گنبد باشد و چه یک کوبه در، )هر دو به یکاندازه مهماند)، میزان کیفیت، پختگی و خلاقیت طراحان و استادان
مادها و بنیانگذاری نخستین شاهنشاهی در غرب فلات ایران
نويسنده: جليل ضياء پور
مطلبی كه بيش از همه، تاريخ«مادها» را به سوي پيشداديان و كيانيان می كشاند، وجود«ضحاک» و خاطره عاميانه آن(ماردوشی آن) است كه بيش از ديگر شخصيت های حماسی يا تاريخي شرق فلات، خاطره هائی به ذهن گذارنده و موجب خلط مباحث شده است.
درباره ضحاک چه گفته اند، و روايات شرقی درباره او چگونه نظر داده اند، و روايات غربی او را چگونه موجودی شناسانده اند؟
مونس الاحرار فی دقائق الاشعار (۲جلدی)
نویسنده: محمد بن بدر جاجرمی
مصحح: میر صالح طبیبی
با مقدمه: علامه محمد قزوینی
محمد بن بدر جاجرمی شاعر و ادیب ایرانی سده هفت و هشت قمری است. او نویسنده کتاب معروف مونس الاحرار فی دقائق الاشعار بوده است. پدر او، بدر جاجرمی نیز شاعر بزرگ دوران خاندان جوینی بود.
بدر جاجَرمی (درگذشتهٔ ۶۸۶ قمری) از شعرای فارسیسرای نامدار قرن هفتم است.
بدرالدین فرزند عمر، متخلص به بدر و بدر جاجرمی، در جاجرم در خراسان متولد شد. تربیت او در ادب و شعر نیز در خراسان انجام یافت و سپس به امید خدمت نزد بهاءالدین جوینی (درگذشتهٔ ۶۷۸) حاکم اصفهان و عراق به اصفهان رفت. در آنجا با مجدالدین همگر و امامی هروی آشنایی و معاشرت یافت. تذکرهنویسان از جمله دولتشاه او را شاگرد مجد همگر شمردهاند.
ممدوح اصلی بدرالدین همان بهاءالدین محمد جوینی پسر شمسالدین صاحبدیوان جوینی است و قصاید اصلی شاعر در ستایش اوست. اما علاوه بر آنها قصایدی هم در ستایش شمسالدین محمد جوینی و برادرش عطاملک جوینی دارد. چنان که از سخنش برمیآید تا پایان دوران خاندان جوینی در خدمت آنها بود و در وفات بهاءالدین در سال ۶۷۸ قمری مادهٔ تاریخ سرود.
پسر بدرالدین محمد جاجرمی نیز از فضلای نامدار اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم و مؤلف کتاب مشهور مونسالاحرار فی دقایقالاشعار است که در آن اشعار قریب به دویست تن از بزرگترین شاعران معاصر پدرش و خودش را آوردهاست.
دیوان بدر جاجرمی را نزدیک چهار هزار بیت تخمین زدهاند اما نسخهای از آن در دست نیست. قسمت بزرگی از اشعار او را پسرش در کتاب مونسالاحرار آوردهاست.
بدرالدین را در قصیدهسرایی پیرو شاعران سدهٔ ششم خراسان دانستهاند. اما گرایش او به افراط در استفاده از صنایع بدیعی، موجب شده که سخن او در بسیاری جاها از لطافت عاری باشد.
نادره ایام حکیم عمر خیام و رباعیات او
به قلم یکانی
اسماعیل یکانی (۱۲۶۶_۱۳۵۳) ادیب و شاعر آزادیخواه در تالیف کتاب پیش رو کوشیده است شخصیت و آثار خیام را از زنگار بدخواهی ها و تعصبات پاک نموده و در معرض دید خواننده بگذارد. فهرست: خیام در آثار خویش خیام و مأخذهای فارسی خیام و مأخذهای عربی خیام در زبان ترکی آرا و عقاید برخی از دانشمندان مغرب زمین درباره خیام ترجمه های رباعیات خیام شهرت خیام و علل آن خیام و شراب خیام و شعر خیام و تصوف خیام و تناسخ خیام و جبر خیام و اسمعیلیان نسبتهای دیگری که به خیام داده شده است افسانه های راجع به خیام خیام و فلسفه و تطور افکار او مقایسه خیام با اماثل و اقران آثار خیام آرامگاه خیام اختلاط رباعیات خیام و طرق تنقیح آنها رباعیات خیام سایر اشعار خیام