تاریخ تمدن اسلام
جرجی زیدان
علی جواهرکلام
جُرجی زیدان (۱۴ دسامبر ۱۸۶۱، بیروت - ۲۲ ژوئیهٔ ۱۹۱۴، قاهره) تاریخنگار، داستاننویس، و روزنامهنگار عربزبان لبنانی است که برای نوشتن ۲۳ رمان تاریخی و تأسیس نشریهٔ الهلال معروف است. طی نهضت بیداری عربها و شکلگیری جنبش النهضة، قصد او از نوشتن رمانهای تاریخی، آشنا نمودن مردمان عرب با فرهنگ و تاریخ خود بودهاست.
کتاب تاریخ التمدن الاسلامى نوشته جرجى زیدان نخستین تاریخ شرقى در موضوع تمدن اسلامى است. پیش از نگارش این کتاب، در حالى که مورخان اروپایى با برخوردارى از پشتوانه هاى نوین علمى، با اصول و اسلوبهاى تازه به جنبه هاى تمدنى تاریخ و از جمله تاریخ اسلام توجهى ویژه نشان مىدادند، مورخان مسلمان هم چنان به شیوه هاى سنتى نگارش تاریخ پاى بند بودند. ولى با وجود همه تلاش اروپاییان و آثار چندى که در زمینه تاریخ اسلام پدید آورده اند. به دلیل ناآشنایى با عمق فرهنگ اسلامى نوشته هایشان از غناى علمى تهى است و گاه غرض ورزی های سیاسى قضاوتهایشان را از صحت عارى ساخته است. در چنین فضایى که تاریخ اسلام کارى تازه را طلب میکرد، کار زیدان ابتکارى بود که انجام آن در وهله نخست با انکار مورخان مغرب زمین روبه رو شد، ولى با دانش گسترده و پشتکار فراوان زیدان، این مهم عملى گردید و او چنان اثرى پدید آورد که به چندین زبان اروپایى و شرقى (علاوه بر عربى که زبان اصلى کتاب است) ترجمه گردید.
تاریخ تمدن اسلام
جرجی زیدان
مترجم: علی جواهرکلام
جرجی زیدان: «شکی نیست که تاریخ اسلام یکی از مهمترین تواریخ عمومی جهان است. زیرا تاریخ مزبور عبارت از تاریخ تمدن سراسر جهان در قرون وسطی است و یا بهتر بگوییم تاریخ اسلام مانند حلقهای است که تاریخ دنیای قدیم را به تاریخ جدید وصل میکند. از تاریخ اسلام، تمدن جدید سر زده و تمدن دنیای قدیم به آن پایان یافته است. سالها بود که ما به مطالعه تاریخ اسلام مشغول بودیم و همین که از امور مجله الهلال فارغ میشدیم به تاریخ اسلام میپرداختیم و بر حقایق تاریخی اسلام تعلیق و حاشیه مینگاشتیم و یادداشت میکردیم به این امید که روزی تاریخ مفصلی در آن باره بنویسیم.»
این کتاب حالا دیگر کمی قدیمی شده و گذر زمان و تحول در روش پژوهش تاریخ و بازخوانی انتقادی متون بهجای مانده از گذشته، از اهمیت و اعتبار آن کاسته است. اما انصاف این است که گفته شود جرجی زیدان در روایت تاریخ اسلام، براساس مدنیت اسلامی از پیشگامان بود و بسیاری از محققان و مورخانی که بعد از او دست به چنین کار بزرگی زدند (و تاریخ تمدن اسلام را از زمان رسولالله(ص) تا به امروز نوشتند) خواهناخواه از او تأثیر گرفتند و در مسیری قدم گذاشتند که او گشوده بود.
جرجی زیدان به امام علی(ع) ارادت خالصانهای داشت و حتی این جمله مشهور را هم به او نسبت میدهند که «اگر بگویم مسیح از علی(ع) بالاتر است، عقلم اجازه نمیدهد؛ و اگر بگویم علی(ع) از مسیح بالاتر است، دینم اجازه نمیدهد.»
همچنین ناگفته نماند که مجله «الهلال» که او سال 1892 پایهگذاری کرد، هنوز هم ماهانه منتشر میشود و یکی از قدیمیترین نشریات زندهای است که به فرهنگ و هنر و مسائل اجتماعی و تاریخی جهان عرب میپردازد.
خلافت بر حق علی بن ابیطالب (ع)
نویسنده: جرجی زیدان
مترجم: احسان
نویسنده قضاياي دوره خليفه سوم و بعد از آن خلافت امام علي (ع) و مسائل مربوط به آن را از منظر تاريخي بصورت داستان بیان نموده است. آن چه از تورق و جست وجوي اين داستان به دست مي آيد اين است که امام علي (ع) شخصيت منحصر به فردي است که علاوه بر جاي گاه ويژه اش در بين مذاهب مختلف اسلامي، در بين پيروان اديان ديگر نيز جاي گاه والايي دارد. نويسنده داستان مذکور با سه رويکرد عمومي نقش مروان بن حکم در حوادث دوره خليفه سوم، ماجراي قتل عثمان و خلافت امام علي (ع)، و حوادث بعد از آن اين رمان را نوشته است....
خلافت علی بن ابیطالب به دوران حکومت علی بن ابیطالب به عنوان چهارمین خلیفهٔ مسلمانان در صدر اسلام مربوط میشود که از ۳۵ تا ۴۰ هجری قمری (۶۵۶–۶۶۱ میلادی) به طول انجامید. او پس از کشتهشدن عثمان، به عنوان خلیفه برگزیده شد. هنگامی که علی به خلافت رسید، مرزهای حکومت اسلامی از غرب تا مصر و از شرق تا ارتفاعات شرقی ایران پیش رفته بود. اما اوضاع حجاز در این ایام، ناآرام بود.
از اقدامات مهم علی پس از رسیدن به خلافت، عزل والیان منصوب عثمان بود. او افراد مورد اعتماد خود را به جای برکنارشدگان گماشت. وی مخالف تمرکز کنترل خلیفه بر روی درآمدهای استانی بود. او غنائم و بیتالمال را از انحصار اشراف درآورد و بهطور مساوی بین تمامی مسلمانان تقسیم کرد. در حکومت وی، تمامی مسلمانان، چه آنهایی که سابقهای طولانی در اسلام داشتند و چه آنهایی که بهتازگی مسلمان شده بودند، بدون لحاظ تعصبات قومی و قبیلهای، بهرهای یکسان از بیتالمال میبردند.
دختر غسان یا دلاوران عرب: شرح اوضاع و احوال اعراب قبل از ظهور اسلام و عادات و رفتار آنها در زمان جاهلیت
جرجی زیدان
محمدعلی شیرازی
جُرجی زیدان (۱۴ دسامبر ۱۸۶۱، بیروت - ۲۲ ژوئیهٔ ۱۹۱۴، قاهره) تاریخنگار،داستاننویس، و روزنامهنگار عربزبان لبنانی است که برای نوشتن ۲۳ رمان تاریخی و تأسیس نشریهٔ الهلال معروف است. طی نهضت بیداری عربها و شکلگیری جنبشالنهضة، قصد او از نوشتن رمانهای تاریخی، آشنا نمودن مردمان عرب با فرهنگ و تاریخ خود بودهاست.
بیشتر شهرت زیدان به سبب داستانهای تاریخی اوست و زیدان را پیشگام این نوع ادبی میدانند. زیدان ۲۲ داستان تاریخی دارد که اولی المملوکالشارِد (چاپ ۱۸۹۱) و آخری شجرة الدّر (چاپ ۱۹۱۴) است. از این میان، هفده داستان به تاریخ عرب و اسلام تا عصر صلاحالدین ایوبی بر میگردد، چهار داستان متعلق به تاریخ جدید مصر و یکی هم متعلق به تحولات عثمانی است. زیدان تحت تأثیر و نفوذ داستاننویسان اروپایی، به خصوص والتر اسکات و الکساندر دوما، بوده و گرچه نتوانسته به سطح هنری آنها برسد، در این زمینه در ادبیات عرب موفق بودهاست. در این داستانها زیدان قصد دارد وقایع گذشته را در روند دگرگونی حیات سیاسی عرب روایت کند؛ ازاینرو، جنبه تعلیمی و سرگرمی داستانها بر جنبه هنری آنها برتری دارد. داستانهای وی طرح سادهای دارند. محور اصلی این داستانها، عشق مجازی به زیبایی مسحورکننده زنی است که غالباً واقعیت مستند تاریخی ندارد. وی واقعیتهای تاریخی را با این عشق مجازی میآمیزد و با نثری ساده و ایجاد کشمکش و تعلیق و هیجان، خواننده را تا پایان با خود همراه میکند. داستانهای وی بارها تجدید چاپ و به فارسی، ترکی، هندی، روسی، آلمانی و برخی زبانهای دیگر ترجمه شدهاست. ناقدان شیوه داستاننویسی زیدان را ستایش میکنند، اما داستانهایش اعتبار تاریخی ندارند. بهنظر میرسد که زیدان تعمداً، برای تحقیر عربها، تاریخ آنها را تحریف کردهاست.
صلاح الدین ایوبی و فرقه اسماعیلیه
جرجی زیدان
ترجمه: مجتبی مینوی
جرجی زیدان، نویسنده ای پرکار، یکی از رهبران رنسانس عرب در اوایل قرن بیستم بود. بیست و دو رمان تاریخی که او نوشت به همان اندازه که سرگرم کننده است، آموزشی است. داستانهای آنها در درون رویدادهای تاریخی است که دورهای از دوران پیش از اسلام تا دوره عثمانی را در بر میگیرد.
رشیدالدین سنان (به انگلیسی: Rashid ad-Din Sinan) (زاده ۱۱۳۲/۱۱۳۵، درگذشته ۱۱۹۲ میلادی) مشهور به پیرمرد کوهستان و همچنین معلم (به عربی: المعلم) رهبری فرقه نزاریه اسماعیلی در زمان جنگهای صلیبی در سوریه را برعهده داشت. او در جریان جنگهای صلیبی نقش مهمی را ایفا نمود. سینان در جوانی به الموت رفت و آموزشهای دینی و علمی را فرا گرفت. سپس توسط حسن دوم به سوریه فرستاده شد و درقلعه مصیاف مستقر و فرقه نزاریه این شهر را رهبری نمود.
دشمن اصلی راشد الدین سنان، سلطان صلاح الدین (1137/1138-1193)، از سال 1174 تا 1193 بر مصر و سوریه حکومت کرد. صلاح الدین دو بار موفق شد از ترورهایی که به دستور رشید دستور داده شده بود اجتناب کند و در حالی که او به سوی حلب حرکت می کرد، صلاح الدین دارایی های نزاری را ویران کرد. در سال 1176، صلاح الدین مصیاف را محاصره کرد، اما پس از دو رویداد قابل توجه که بین او و پیرمرد کوهستان رخ داد، محاصره را لغو کرد. بر اساس یک روایت، یک شب، نگهبانان صلاح الدین متوجه جرقه ای شدند که از تپه مصیاف می درخشد و سپس در میان خیمه های ایوبیان ناپدید می شود. صلاح الدین از خواب بیدار شد و متوجه شد که چهره ای از چادر خارج می شود. او دید که لامپهای چادرش جابهجا شدهاند و در کنار تختش اسکونهای داغی به شکل خاص آدمکشها با یک یادداشت در بالا که توسط خنجر مسموم سنجاق شده بود، گذاشته بودند. این یادداشت تهدید می کرد که اگر از محاصره خود کنار نرود، کشته خواهد شد. صلاح الدین فریاد بلندی کشید و فریاد زد که خود سینان شخصیتی است که چادر را ترک کرده است. به این ترتیب، صلاح الدین به نگهبانان خود گفت که با سنان به توافق برسند. او که متوجه شد نمی تواند قاتلان را تحت سلطه خود درآورد، سعی کرد خود را با آنها هماهنگ کند و در نتیجه صلیبیون را از همسویی با او محروم کرد.
آخرین اقدام قابل توجه سینان در سال 1191 رخ داد، زمانی که او دستور قتل موفقیت آمیز پادشاه تازه منتخب اورشلیم کنراد مونفرات را صادر کرد. این که آیا این اتفاق در هماهنگی با ریچارد اول پادشاه انگلیس، با صلاح الدین یا با هیچ یک از آنها رخ داده است، ناشناخته باقی مانده است.
در سال 1193، سینان به درخواست ریچارد اول، نامهای به لئوپولد پنجم، دوک اتریش نوشت و حکم ترور و متعاقب آن مرگ کنراد مونفرات را که ریچارد متهم به آن بود، بر عهده گرفت. با این حال، مورخان جدید این نامه را جعلی می دانند که پس از مرگ سنان نوشته شده است.
وی در سال 1193 در قلعه الکهف مصیاف درگذشت و در سلامیه به خاک سپرده شد. جانشین او داعی ایرانی ابومنصور بن محمد یا نصر العجمی منصوب از الموت شد که نظارت دقیق تری بر شاخه سوریه از فرقه قاتل ها به دست آورد.