تاریخ تمدن اسلام
جرجی زیدان
علی جواهرکلام
جُرجی زیدان (۱۴ دسامبر ۱۸۶۱، بیروت - ۲۲ ژوئیهٔ ۱۹۱۴، قاهره) تاریخنگار، داستاننویس، و روزنامهنگار عربزبان لبنانی است که برای نوشتن ۲۳ رمان تاریخی و تأسیس نشریهٔ الهلال معروف است. طی نهضت بیداری عربها و شکلگیری جنبش النهضة، قصد او از نوشتن رمانهای تاریخی، آشنا نمودن مردمان عرب با فرهنگ و تاریخ خود بودهاست.
کتاب تاریخ التمدن الاسلامى نوشته جرجى زیدان نخستین تاریخ شرقى در موضوع تمدن اسلامى است. پیش از نگارش این کتاب، در حالى که مورخان اروپایى با برخوردارى از پشتوانه هاى نوین علمى، با اصول و اسلوبهاى تازه به جنبه هاى تمدنى تاریخ و از جمله تاریخ اسلام توجهى ویژه نشان مىدادند، مورخان مسلمان هم چنان به شیوه هاى سنتى نگارش تاریخ پاى بند بودند. ولى با وجود همه تلاش اروپاییان و آثار چندى که در زمینه تاریخ اسلام پدید آورده اند. به دلیل ناآشنایى با عمق فرهنگ اسلامى نوشته هایشان از غناى علمى تهى است و گاه غرض ورزی های سیاسى قضاوتهایشان را از صحت عارى ساخته است. در چنین فضایى که تاریخ اسلام کارى تازه را طلب میکرد، کار زیدان ابتکارى بود که انجام آن در وهله نخست با انکار مورخان مغرب زمین روبه رو شد، ولى با دانش گسترده و پشتکار فراوان زیدان، این مهم عملى گردید و او چنان اثرى پدید آورد که به چندین زبان اروپایى و شرقى (علاوه بر عربى که زبان اصلى کتاب است) ترجمه گردید.
تاریخ تمدن اسلام
جرجی زیدان
مترجم: علی جواهرکلام
جرجی زیدان: «شکی نیست که تاریخ اسلام یکی از مهمترین تواریخ عمومی جهان است. زیرا تاریخ مزبور عبارت از تاریخ تمدن سراسر جهان در قرون وسطی است و یا بهتر بگوییم تاریخ اسلام مانند حلقهای است که تاریخ دنیای قدیم را به تاریخ جدید وصل میکند. از تاریخ اسلام، تمدن جدید سر زده و تمدن دنیای قدیم به آن پایان یافته است. سالها بود که ما به مطالعه تاریخ اسلام مشغول بودیم و همین که از امور مجله الهلال فارغ میشدیم به تاریخ اسلام میپرداختیم و بر حقایق تاریخی اسلام تعلیق و حاشیه مینگاشتیم و یادداشت میکردیم به این امید که روزی تاریخ مفصلی در آن باره بنویسیم.»
این کتاب حالا دیگر کمی قدیمی شده و گذر زمان و تحول در روش پژوهش تاریخ و بازخوانی انتقادی متون بهجای مانده از گذشته، از اهمیت و اعتبار آن کاسته است. اما انصاف این است که گفته شود جرجی زیدان در روایت تاریخ اسلام، براساس مدنیت اسلامی از پیشگامان بود و بسیاری از محققان و مورخانی که بعد از او دست به چنین کار بزرگی زدند (و تاریخ تمدن اسلام را از زمان رسولالله(ص) تا به امروز نوشتند) خواهناخواه از او تأثیر گرفتند و در مسیری قدم گذاشتند که او گشوده بود.
جرجی زیدان به امام علی(ع) ارادت خالصانهای داشت و حتی این جمله مشهور را هم به او نسبت میدهند که «اگر بگویم مسیح از علی(ع) بالاتر است، عقلم اجازه نمیدهد؛ و اگر بگویم علی(ع) از مسیح بالاتر است، دینم اجازه نمیدهد.»
همچنین ناگفته نماند که مجله «الهلال» که او سال 1892 پایهگذاری کرد، هنوز هم ماهانه منتشر میشود و یکی از قدیمیترین نشریات زندهای است که به فرهنگ و هنر و مسائل اجتماعی و تاریخی جهان عرب میپردازد.