نویسنده :   ایلیا گرشویچ

مترجم :   منیژه اذکایی و جواد دانش آرا

زمان و زادگاه تاریخی زردشت همواره از مسائل بنیادی گاهان پژوهی و اوستا شناسی بوده است . تاریخ سنتی زردشت فرضیه ای چالش انگیز است که موافق و مخالف را ناگزیر به سلسه ای از مباحثات می اندازد . در این کتاب ، ایلیا گرشویچ در مقام یکی از مدافعان تاریخی سنتی ، همه جوانب موضوع را بر می رسد . گرشویچ محققی است جامع الاطراف و موشکاف که عرصه های تاریخ ، گاهشماری ، جاینام شناسی ، جغرافیای باستان ، فقه اللغه و زبان شناسی تاریخی و دین ایرانی را در می نوردد و اساس استدلال حریفان را نقد می کند .

پژوهش هایی در تاریخ آیین رازآمیز میترایی در شرق و غرب از آغاز تا به امروز

آیین مهری یکی از آیین‌های کهن و تأثیرگذار بر فرهنگ ایرانی است. این آیین هند و ایرانی که در ایران و بخش وسیعی از آسیا و اروپا رواج داشته، تأثیر زیادی بر آیین‌های پس از خود گذاشته است. نگارنده در این اثر تلاش کرده تا با تکیه بر دستاوردهای پژوهشگران پیشین، ضمن معرفی آیین مهر، بازتاب اندیشه‌های این آیین را در بخش شاهان پیشدادی شاهنامه مورد بررسی قرار دهد. در این کتاب به مواردی چون تاریخچه دین مهر، ارتباط این دین با دیگر دین‌ها، چهار رکن اساسی در این آیین و رایج‌ترین نمادهای دین مهری پرداخته شده است.

مِهرپرستی یا آیین مهر یا میترائیسم، آیینی رازآمیز بود که بر پایه پرستش مهر (میترا) ایزد ایران باستان و خدای خورشید، عدالت، پیمان و جنگ، در دوران پیش از آیین زرتشت بنیان نهاده شد. این آیین بعدها دگرگون شده و به سرزمینهای امپراطوری روم برده شد و در طول سده‌های دوم و سوم پس از میلاد، در تمام نواحی تحت فرمانروایی روم، در سرزمین اصلی اروپا، شمال آفریقا و بریتانیا برپا بود. گرچه پس از پذیرفتن آیین مسیحیت توسط امپراطور کنستانتین در اوایل سده چهارم میلادی، این دین محو شد، اما تاثیری به‌سزا بر ادیانی چون مسیحیت بر جای گذاشت.

از دوران داریوش بزرگ هخامنشی به بعد، آیین زرتشت، دین رسمی ایران بوده است. با اینحال، داریوش و جانشینانش قصد نداشتند شرایط سیاسی سختگیرانه‌ای ایجاد کنند تا باورهای قدیمی را که همچنان نزد بسیاری از نجیب‌زادگان محبوب بود، از میان بردارند. بدینسان آیین زرتشت، رفته‌رفته با عناصر آیین چند ایزدی قدیم در هم آمیخت و یَشت‌هایی در ستایش ایزدان کهن سروده شد. یشتی در اوستا به نام مهریَشت به مهر یا میترا اختصاص داده شده‌است که در آن مهر، ایزدی نظاره‌گر بر همه چیز، روشنایی آسمانی، نگاهبان پیمان‌ها، محافظ نیکوکاران در این گیتی و در آخرت و بالاتر از هر چیز، دشمن بزرگ اهریمن و تاریکی و خداوند نبرد و پیروزیها تصویر شده‌است. در آیین مختلط دوران پایانی سلسله هخامنشیان، جنبه زرتشتی به وضوح بر جنبه چندخدایی پیشین آن چیرگی یافته و دیگر از قربانی‌کردن، که پیروان زرتشت از آن نفرت داشتند، یادی نمی‌شود.

اخلاق محسنی کتابی از حسین واعظ کاشفی دربارهٔ اخلاق است. خواندمیر، مورخ هم‌عصر کاشفی، این اثر را در زمرهٔ هفت کتاب مشهور کاشفی در خلال حیاتش دانسته‌است. یان ریپکا آن را سومین اثر منثور در زمینهٔ اخلاق به فارسی بر می‌شمارد. اولی اخلاق ناصری از خواجه نصیرالدین طوسی و دومی اخلاق جلالی از جلال‌الدین محمد دوانی فیلسوف است که بسیار مغلق می‌باشد. دو کتاب قبلی توسط دو فیلسوف و متکلم نوشته شده‌اند ولی کاشفی ذوق فلسفی نداشت و اثرش از این لحاظ با آن دو متفاوت است. ذوق عمومی علما در دورهٔ تیموریان چندان با فلسفهٔ محض میانه نداشت و کاشفی نیز فرزند زمانهٔ خویش بود. شاید به همین دلیل اخلاق محسنی در بین عامهٔ مردم رواج یافت و به قول ذبیح‌الله صفا به یکی از «کتاب‌های مشهور قرون اخیر در اخلاق» مبدل گشت.