جمع آوری و تألیف: محمدتقی مدرس رضوی

ابوجعفرمحمدبن محمد بن حسن طوسی(۵۷۹–۶۵۳ ه) (۱۲۰۱–۱۲۷۴ م) شاعر، همه‌چیزدان،فیلسوف، متکلم، فقیه، ستاره‌شناس، اندیشمند، ریاضیدان، منجم، پزشک، عارف و معمار ایرانی بود. کنیه‌اش «ابوجعفر» و به القابی چون «نصیرالدین»، «محقق طوسی»، «استاد البشر» و «خواجه» شهرت دارد. ابن خلدون (۱۴۰۶–۱۳۳۲) او و فخر الدین رازی را بزرگترین دانشمندان ایران دانسته‌است.

فعالیت‌های علمی

• سنت فلسفه مشایی را که پس از ابن سینا در ایران رو به افول گذاشته بود، بار دیگر احیا کرد.
• مجموعه آرا و دیدگاه‌های کلامی شیعه را در کتاب تجرید الاعتقاد گرد آورد.
• رصدخانه مراغه را ساخت.
• جداول بسیار دقیق از حرکت سیاره‌ای ایجاد کرد، که یک مدل سیاره‌ای به روز شده و انتقاداتی از نجوم بطلمیوسی بود.
• در کنار رصدخانه مراغه کتابخانه‌ای با حدود چهل هزار کتاب ایجاد کرد.
• مثلثات را به عنوان یک شاخه ریاضی به‌عنوان یک علم مطرح کرد.
• با پرورش شاگردانی همچون قطب الدین شیرازی و گردآوری دانشمندان ایرانی عامل انتقال تمدن و دانش‌های ایران پیش از مغول به آیندگان شد.
• شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد او بر نظریه خورشید مرکزی کوپرنیک تأثیر داشته‌است.

تصنیف: احمد جام نامقی معروف به ژنده پیل

تصحیح: علی فاضل

نام کتاب انس التائبین و صراط الله المبین است و به نام انیس التائبین هم در تذکره ها أمده است این کتاب در دهه اول قرن ششم هجری نوشته شده استشیخ الاسلام «احمد ابن ابوالحسن جامی نامقی ترشیزی» معروف به شیخ احمد جام (زاده ۴۴۱ - درگذشته ۵۳۶ هجری قمری) معروف به «ابونصر احمد ژنده‌پیل» یا بطور خلاصه «ژنده‌پیل» از عارفان دوره سلجوقی بود. وی از عارفان و صوفیان بنام قرن ششم هجری قمری است. زادگاه وی نامق از دیار ترشیز یا کاشمر فعلی بوده و مدفن وی در تربت جام می‌باشد. طول عمر وی را بیشتر مراجع ۹۵ سال و بعضی ۹۶ سال ذکر کرده‌اند. شیخ احمد جام نامقی ؛ در شمار خوش‌اقبال‌ترین و ناشناخته‌ترین چهره‌های تاریخ عرفان و تصوف است، هرچند این اقبال و شهرت بی‌سبب نبوده و آن ابهام و ناشناختگی نیز بی‌دلیل روی نداده است. «شهرت» و «ابهام» دو رویِ سکّه شناختِ شیخ جام است؛ شهرتی که به مدد مقامات‌های متعدد و انبوهِ داستان‌ها و حکایاتِ مریدانِ مقامات نویس به اوج و مرز افسانه رسیده است، و ابهامی که حقیقتِ آثار و نوشته‌های وی را در نوردیده و منظومه فکری و عرفانی وی را همچنان مستور و ناشناخته باقی گذاشته است. بدون شک شیخ جام یکی از نامدارترین و مهم ترین چهره‌های عرفان و تصوّف خراسان ـ و بلکه ایران ـ است «مقامات»های متعدد نیز در این شهرت و آوازه شیخ موثر بوده‌اند، اما از خاستگاه و مقبولیت این داستان‌ها و حکایت‌ها در ذهن و دل عامه نیز نباید غافل بود؛ مردمانی که در گذر زمان و در گردباد آلام و آسیب‌ها با دل زلال خود از شیخ فقط کرامت و درمان و اعجاب‌آفرینی می‌دیده‌اند. اما «کدام شیخ جام می‌تواند مطلوب ما باشد؟» پاسخ این سوال را باید در آینه و ترازوی واقعیت و حقیقت جست؛ واقعیتی که برآمده از پسندها و خواست‌های ارادتمندان در گذر زمان است و حقیقتی که جلوه‌های اندیشه‌ورزی و نشانه‌های فکری و عرفانی آن در آثار شیخ پیداست. همین نکته‌ها چهره شیخ جام را در گستره عرفان و تصوف ایران ممتاز و بی‌بدیل ساخته است ...وچون تائبان و یاران ما بسیار گشتند و به هر ناحیتی افتادند ممکن نبود آمدن ایشان به هر وقتی از ما درخواست کردند و سئوالها کردند که مارا به هر چیزی از این طریقه ها اشارتی کند تا دلهای مارا انسی و راحتی باشد چون سوال کردند روی باز زدن نبود اما بدان که ما این کتاب را آغاز کردیم نه برای جنگ و تعصب را کردیم و نه برای بد گفت مسلمانان را و نیز نه برای آن تا در میان مردمان ما را ثنا گویند و بستایند از بهر این همه هیچ چیز نیست الا از برای رضای خدای عزوجل .و نیز میبینیم که هر کس راخواجگی یا تن آسایی می آرزو کند یا بد معاملتی یا زرقی یا میخواهند که بدعتی آشکار کنند می نتوانند کرد همه این طریق درویشان فرادست گرفتند و این همه که بردادیم در این طریق تعبیه کردند و برخاستند و گردجهان میگردند و هر کجا نوتائبی یا کسی که اورا مراد کار خدای عزوجل میباشد گرد ایشان می برآیند و ایشان را از راه حق می بگردانند و در کوی هوی و بدعت می اوگنند و راه اباحت و زندیقی در ایشان می کارند تا لاجرم می بینی که علم هوی چون بلند گردید و موج فتنه چون برخاست و راه بدعت چون آشکار گردید.

تاریخ نادرشاهى یا نادرنامه تألیف محمدشفیع تهرانى متخلص به وارد، شرح به قدرت رسیدن نادرشاه و وقایع سال‌هاى نخست زندگى وى تا عزیمت به هندوستان و مجملى از وقایع هند و دنباله حوادث تا سال ۱۱۵۴هـ است. این اثر گرچه از غامض‌نویسى به کنار نیست ولى هرگز تا مرز مبالغه و تکلف نرفته است. نادرشاه از مردان بزرگ تاریخ بوده و مورخین دنیا او را از لحاظ نبوغ جنگی در ردیف اسکندر و تیمور و ناپلئون و فردریک می دانند. جنگ های او از شگفت انگیزترین وقایع جنگی جهان است. با توجه به اوضاع زمان کشوری که دچار سرشکستگی و زبونی شده بود به همت و فداکاری و استقامت این مرد دلاور با سرعتی معجزآسا به منتهی درجه قدرت و عظمت رسید. شرح دوران زندگی و صفحات تاریخ حماسه آفرین این فرزند ایران زمین، همت و عزم آهنین و پیشرفت و پیروزی های او در نبردهای خونین تا بدانجائیست که پرچم پیروزی ایران را برفراز بحرین و قندهار و کابل و غزنین و هندوستان و ترکستان و داغستان تا دریای عمان برافراشت.

تاریخ الرسل و الملوک یا تاریخ الامم و الملوک معروف به تاریخ طبری کتابی است به زبان عربی که توسط محمد بن جریر طبری تاریخ‌نگار و پژوهش‌گرِ ایرانی مسلمان در اواخر سده سوم پس از هجرت به رشته تحریر درآمده‌است و یکی از بزرگترین و معتبرترین منابع دوره اسلامی است. طبری نویسندهٔ مشهورترین، مهم‌ترین و ارزشمندترین مجموعه‌های مفصل تاریخ عمومی اسلام و جهان به‌شمار می‌آید. این کتاب، تاریخ را از زمان خلقت شروع کرده و سپس به نقل داستان پیامبران و پادشاهان قدیمی می‌پردازد. در بخش بعدی کتاب طبری به نقل تاریخ پادشاهان ساسانی می‌پردازد، و از آنجا به نقل زندگی پیامبر اسلام، محمد می‌پردازد. در این کتاب وقایع پس از شروع تاریخ اسلامی (مقارن با هجرت به مدینه) به ترتیب سال تنظیم شده و تا سال ۲۹۳ هجری شمسی را در بر می‌گیرد.

تالیف سید اسماعیل جرجانی

انتشارات بنیاد فرهنگ ایران چاپ سال ۲۵۳۵ شاهنشاهی

ذخیرهٔ خوارزمشاهی یک دایره‌المعارف فارسی دربارهٔ دانش پزشکی است که توسط اسماعیل جرجانی گردآوری و به ولی‌نعمت او و حاکم خوارزم، قطب‌الدین محمد خوارزمشاه، تقدیم شده است. ذخیرهٔ خوارزمشاهی جامع‌ترین متن پزشکی به زبان فارسی بود که تا آن تاریخ نوشته می‌شد. حرجانی با جمع‌آوری یافته‌های پزشکان دیگر در کتاب‌های عربی و فارسی و همچنین با استفاده از تجربهٔ پزشکی خود، کتاب را گردآوری کرد. این کتاب، نمونهٔ بسیار خوبی از نثر متقدم فارسی محسوب می‌شود که نثری ساده، بدون زرق‌وبرق، واضح و دلپذیر است.

نسخه‌های ناقص بسیاری از این کتاب وجود دارد اما با توجه به طولانی‌بودن متن، نسخه‌های کامل آن کمیاب‌اند. علی‌اکبر سعیدی سیرجانی یک نسخهٔ رونوشت (عکس‌برداری‌شده) از متن دست‌نویس کامل این کتاب را منتشر کرده که تاریخ متن دست‌نویس به ۶۰۳ قمری (۱۲۰۶ میلادی) برمی‌گردد و ظاهرا قدیمی‌ترین نسخهٔ باقی‌مانده از ذخیرهٔ خوارزمشاهی محسوب می‌شود.

جرجانی در مقدمهٔ کتاب دربارهٔ طولانی‌بودن آن می‌گوید:

و خاصیت این کتاب تمامی است از بهر آنکه قصد کرده آمده‌است تا اندر هر بابی آنچه طبیب را اندر آن باب بباید دانست از علم و عمل به تمامی یاد کرده آید و معلوم است که بر این نسق هیچ کتابی موجود نیست.[...] و این کتاب چنان جمع کرده آمده‌است که طبیب را اندر هیچ باب به هیچ کتاب دیگر حاجت نباشد و به سبب بازگشتن به کتاب‌های بسیار، خاطر پراکنده نشود.

صوره الارض، اثر ابوالقاسم محمد بن حوقل نصيبى ابن حوقل، سياح معروف و جغرافى‌دان عرب، متعلق به قرن 4 هجرى است كه توسط آقاى جعفر شعار به فارسى ترجمه شده است.

مترجم، در ابتداى كتاب، طى مقدمه‌اى به معرفى مؤلف، اهميت كتاب، روش ترجمه و همچنين نسخه‌هاى متن عربى كتاب اشاره كرده است.

اين كتاب ترجمه تمام صورة الارض نيست، بلكه تنها قسمت مربوط به ايران در سيزده فصل به فارسى درآمده است. در فصل اول «درياى فارس» اگر چه بخشى از مطالب مربوط به كشورهاى عربى مجاور درياى فارس است؛ امّا چون بيشتر مطالب به جغرافياى ايران ارتباط داشت، همه فصل ترجمه گرديده است.

براى حفظ امانت، در ترجمه كتاب دقت كامل معمول گرديده است تا مفهوم عبارات آنچنان كه مراد مؤلف بوده، به فارسى درآيد، ازاين‌رو هر جا عبارت كتاب به نظر نگارنده مبهم بوده، در حاشيه تذكار داده شده است.

راماین کهن ترین حماسه‌ی منظوم سانسکریت و در شمار کتب مقدس هندوان می‌باشد. محققین زمان تألیف راماین را در فاصله‌ی دویست تا پانصد سال پیش از میلاد تخمین زده‌اند. راماین بیانگر تاریخ‌ها و افسانه‌ها‌ست، اما آنچه در آن برجستگی دارد بیان عواطف، احساسات و فضایل اخلاقی‌ست، که در آن رام نمونه‌ی کامل انسان، بهترین و والاترین افراد بشر شناسانده شده است.