رازی را بسیاری از مورخان علم و اسلام‌شناسان، جوینده‌ترین، آزاداندیش‌ترین و بی‌باک‌ترین اندیشه‌گر تاریخ اسلام توصیف کرده‌اند. اهل علم، وسعت و ژرفای دانش او را در پزشکی و شیمی و علوم طبیعی از دیرباز ستوده‌اند. جهان غرب او را نخست با کتاب «الطب المنصوری» شناخت که در قرن دوازدهم میلادی زیر عنوان «Liber Almansorem»به لاتینی درآمد. این کتاب در دورۀ رنسانس چندین بار چاپ شد. غربیان در قرن سیزدهم میلادی کتاب «الحاوی» او را نیز به لاتینی ترجمه کردند و پس از ترجمۀ این کتاب بود که اندیشه‌های طبّی رازی را چندین قرن در مدارس غرب آموزش می‌دادند. مورخان علم رسالۀ کوچک او را در بارۀ آبله به نام «کتاب الجدری و الحصبه» شاهکاری در ادبیات پزشکی عرب (کذا) می‌شمارند و جایگاه آن را در تاریخ بیماری‌های واگیر با توجه به این که نخستین تک‌نگاری درباب این بیماری بوده، بسیار ارجمند و بلند می‌‌دانند. یکی از کتاب‌های شیمی او را نیز به نام «سرّ الاسرار» در قرن دوازدهم میلادی زیر عنوان «Secretum secretorum» به لاتینی ترجمه کردند که گزارش سرراست و روشنی است از ابزارها و فن ذوب فلزات، روش تقطیر و کارهایی از این دست. رازی در آن کتاب مواد شیمیایی و کنش و واکنش‌های آن‌ها را به شیوه‌ای علمی طبقه‌بندی کرده است. اما دیدگاه‌های فلسفی‌ رازی را تا همین چندی پیش کم‌تر کسی می‌شناخت. زیرا کتاب‌های اصلی‌ او در این زمینه همه از میان رفته است. از کتاب بزرگ او به نام «علم الهی» آنچه به دست ما رسیده، سخنانی است که دیگران در کتاب‌هاشان به منظور رد دیدگاه‌های او بازگفته‌اند. در آن کتاب و کتاب‌های دیگری مانند «فی النبوات» و «فی حیل المتنبین» که همه از میان رفته‌اند، رازی به رد وحی و نبوت پرداخته و ضرورت هر دو را انکار کرده است. آنچه در باب فلسفه از او باقی مانده، دو کتاب به نام‌های «سیرت فلسفی» و «طب روحانی» است که اولی را در دفاع از روش فلسفی‌اش در برابر بدگویی‌های مخالفان خویش نوشته است و دومی را که رساله‌ای است در «فلسفۀ اخلاق» و «روان‌شناسی اخلاقی»، در اصل، به منظور درمان بیماری‌های‌ روانی نوشته و در آن، گوشۀ چشمی به کتاب «اخلاق نفس» جالینوس داشته است.

نجدت توسون

برگردان داود وفایی

محمد بهاءالدین نقشبند بخاری بنیادگذار سلسلهٔ طریقت نقشبندیه بود. وی در محرم سال ۷۱۸ق در قصر عارفان بخارا به دنیا آمد. سه روز بعد از ولادت بهاءالدین، جد او که از ارادتمندان طریقه خواجگان بود وی را نزد خواجه محمد باباسماسی برد و باباسماسی، بهاءالدین را به فرزندی خود پذیرفت. خواجه بهاءالدین نزد وی تربیت یافت و آداب طریقت را از سید امیر کلال آموخت و بعد از طی مراحل سلوک از سوی امیر کلال اجازه یافت تا در صحبت مشایخ دیگر به تکمیل مراحل مجاهدت بپردازد. بدین جهت وی چندین سال صحبت مشایخی چون عارف دیگ گرانی، قُثم شیخ و خلیل آتا را دریافت. البته خواجه شماری دیگر از مشایخ مانند زید الدین ابوبکر تایبادی را نیز ملاقات کرد.

او بر اصول هشتگانهٔ خواجه عبدالخالق غجدوانی سه اصل افزود.

خواجه بهاءالدین در شب دوشنبه سوم ربیع‌الاول سال ۷۹۱ در سن ۷۳ یا ۷۴ سالگی درگذشت و در قصر عارفان دفن‌شد.

ریشه درگیری های انسانی، سوءتفاهم اساسی ما از کیستی است. این توهم که ما موجوداتی منزوی هستیم و با بقیه جهان ارتباطی نداریم، ما را بر آن داشته تا جهان «بیرون» را با خصومت ببینیم و به سوء استفاده ما از فناوری و انقیاد خشونت آمیز و خصمانه ما از جهان طبیعی دامن زده است. آلن واتس برای کمک به درک این موضوع که خود در واقع ریشه و پایه جهان هستی است، پاسخ بسیار مورد نیاز را به مشکل هویت شخصی، تقطیر و تطبیق با فلسفه هندو ودانتا در اختیار ما قرار می دهد.

سلطان ولد

به کوشش: نجیب مایل هروی

رساله‌ایست به نثر در تصوف که با کتاب معروف فیه ما فیه پدرش مولانا جلال الدین در تهران به عنوان جلد دوم فیه مافیه در ۱۳۳۳–۱۳۳۴ قمری در ۱۹۳صحیفه چاپ سنگی کرده‌است و ظاهراً نام درست آن «معارف سلطان ولد» است و این نام را به تقلید کتاب جدش بهاءالدین ولد بر آن گذاشته‌است که نیز همین عنوان را دارد.

سلطان ولد این گونه معارف صوفیه را با زبانی بسیار شیوا و ساده مطرح کرده تا حدی که می‌توان گفت: این نگاشته ولد بسیار شبیه به نگاشته‌های فارسی دور نخست زبان فارسی، و همانند مولفات نویسندگان سبک خراسانی است. وی از تمثیل‌های بسیار زیبایی که در حدیقه و کلیله و دمنه و مثنوی مولانا نیز وجود دارد مانند زاغ و بلبل، گرگ و آهو، شاه و رعیت بهره برده، ونیز از داستان‌های قرآنی مانند داستان آدم و قصه یوسف، موسی وخضر، و موسی و فرعون و غیره سود جسته و امثال فارسی و عربی را با مهارت در میان گفتارش درج کرده، و گفتارش را با ابیاتی از سنایی غزنوی، عطار نیشابوری، مثنوی مولوی و دیگران آراسته‌است.

نکات و دقایقی که در معارف سلطان ولد آمده‌است بعضی از آن‌ها را در مثنوی مولانا و مقالات شمس می‌توان دید و نیز برخی از مطالب معارف ولد در فیه ما فیه و معارف بها ءولد با شباهت‌هایی دیده می‌شود که مسلماً ولد، حین مجلس گویی به کتاب‌های مذکور توجه داشته یا بر اثر تتبع و تحریر آن‌ها مطالبی را با همان استنباط و تفصیل در ذهن داشته و هنگام معارف گویی آن مطالب را بازگفته است.

مولوی در سال ۶۷۲ قمری درگذشت و حسام‌الدین چلبی به جای او نشست. سلطان ولد در سال ۶۶۳ خورشیدی، یعنی ۱۱ سال پس از مرگ پدرش به خلیفگی فرقه مولویه رسید (پس از حسام‌الدین چلبی) و سی سال خلافت کرد. در این مدت وی به نشر طریقت پدر و وضع آداب و رسوم فرقه مولویه پرداخت و مولوی‌خانه‌هایی در آسیای کوچک ایجاد کرد و مشایخ و صوفیانی در آنجا گماشت و به شرح و گسترش افکار مولوی پرداخت. در واقع با تلاش او طریقه مولویه دارای آیین‌های ویژه خود شد که آن را تا مدت‌ها حفظ کردند.