مطهر بن طاهر مقدسی یکی از جغرافی‌دانان و تاریخ‌نگاران دوران خلافت عباسیان بوده‌است. وی درفلسطین و در شهر بیت المقدس متولد شده‌است. وی بیشتر شهرهای قلمرو حکومت اسلامی را از هندوستان تا اندلس گشته است. و به شرح و وصف آداب و رسوم اقوام نواحی که به آنجا مسافرت نموده و شرح وضعیت شهرهای آنان پرداخته است. وی در نوشتن کتابش بیشتر به مشاهدات عینی خود اتکا نموده‌است.

یکی از آثار وی کتاب «البداء و التاریخ» می‌باشد که برخی آن را به ابوزید بلخی نسبت می‌دهند اما افرادی مثل کلمان هوار فرانسوی این کتاب را نوشتهٔ مطهر مقدسی می‌داند. وی این کتاب را در ۶ جلد با ترجمه فرانسوی و متن عربی در پاریس منتشر نموده‌است. همچنین محمدرضا شفیعی کدکنی جلد پنجم و ششم آن را که در مورد ایران بوده با عنوان «آفرینش و تاریخ» به فارسی ترجمه نموده‌است.

بيش از هزار و پنجاه سال از عمر اين كتاب می گذرد. سالِ تأليف آن سيصد و پنجاه و پنج هجرى است، يادگارى از درخشان‏ترين ادوارِ تاريخ تمدّنِ ايران عصرِ اسلامى؛ دوره ‏ى خردگرايى و اومانيسم، عصر فارابى و رازى و اخوان‏ الصفا. در ميان آثار بازمانده از اين روزگار، كتاب آفرينش و تاريخ، تقريبا حالتى منحصر به فرد دارد؛ دايره ‏المعارفى است از فلسفه، اسطوره ‏شناسى تطبيقى، تاريخ، جغرافيا، دين‏ شناسى، جهان‏ شناسى، و رستاخيز شناسى؛ و در تمام اين زمينه‏ ها، گاه، اطلاعاتى عرضه می دارد كه در هيچ كتاب ديگرى نمی ‏توان يافت. در حقيقت تصويرى است جامع از تلقّى مردمان باستان و سه قرن اولِ عصرِ اسلامى نسبت به جهان، از آغاز آفرينش تا پايان آن. و از اين چشم ‏انداز بخش‌هايى از اين كتاب، براى ما، همان ارزشى را دارد كه مسخ كاينات، اثر اُويد، براى جهان غرب و يونان باستان داشت.

عطار نیشابوری

مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی

شيخ جام» يکی از مردانی است که دين و تجربه‌ی دينی را، با نگاهی جمال‌شناسانه و هنری نگريسته و عملا يک منظومه‌ی عرفانی را در عصر خويش به وجود آورده است.

کتاب حاضر، تصحيح متن «خلاصه‌المقامات» است.

خلاصه‌المقالات کتابی است که يکی از احفاد شيخ، به نام ابوالمکارم بن علاءالملک جامی، در عصر شاهرخ تيموری (850 – 779 ه.ق) در سال 840، فراهم آورده است. گلچين سنجيده‌ و درخشانی است از «مقامات» ‌های شيخ جام و نيز برگزيده‌ای است از بهترين بخش‌های «آثار شيخ»که نسخه‌های کهن و کامل آن‌ها در آن روزگار، در اختيار اين شيخ‌زاده‌ی دانشمند و خوش‌سليقه قرار داشته است. اين کتاب مشتمل است بر: مقدمه‌ای در باب شخصيت شيخ جام، از ديدگاهی متفاوت با آن چه تاکنون درباره‌ی او نوشته شده است؛ معرفی خلاصه‌المقامات و ارزش‌های آن؛ تصحيح متن خلاصه‌المقالات و تعليقات آن؛ و فصل «فی الآداب و ما يليق بحال الفقراء»، از آثار شيخ جام .

این اثر دارای ویژگی‌هایی است که آن را از آثار مشابه متمایز می‌کند؛ ابیات و شعرهای ضعیف یا تکراری یا دیگران‌سروده در آن به چشم نمی‌خورد و توضیح اصطلاحات و کلمات دشوار یا تفسیری مختصر پای هر شعر آمده است. وجود یک مقدمه‌ی علمی و کامل درباره‌ی مولانا و آثارش به همراه چند فهرست کاربردی خوب، این مجموعه‌ی کم‌نظیر را تکمیل می‌کند. جلال‌الدین محمد، که با عناوین خداوندگار، مولانا، مولوی، ملای روم و گاه با تخلص خاموش در میان پارسی‌زبانان شهرت یافته، یکی از شگفتی‌های تبار انسانی است. معرفی این آتش‌افروخته در بیشه‌ی اندیشه و احساس و وصف این دریای ژرف ناپیدا کرانه بس دشوار است و برای شناختنش گوش باید چشم شود: «آینه ام آینه‌ام مرد مقالات نیم/ دیده شود حال من ار چشم شود گوش شما» غزلیات شمس تبریزی از مولانا با حال و هوایی شوریده‌تر، که بسیاری از آن‌ها در شرح حکایات عشق مولانا به شمس تبریز است، از بزرگ‌ترین آثار عاشقانه‌ی عرفانی در تاریخ ادبیات پارسی است. «این بار من یکبارگی در عاشقی پیچیده‌ام/ این بار من یکبارگی از عافیت ببریده‌ام/ دل را ز خود برکنده‌ام، با چیز دیگر زنده‌ام/ عقل و دل و اندیشه را از بیخ و بن سوزیده‌ام…»