آتوسا در لغت به معنای خوش اندام است. همچنین به معنای قدرت و توانمندی نیز میباشد.آتوسا ( ۵۵۰ تا ۴۷۵ پیش از میلاد مسیح) شهبانوی ایران یکی از برجسته ترین زنان در تاریخ ایران قدیم است. وی دختر کورش کبیر و کاساندان، خواهر کمبوجیه، و همسر دوم پادشاه هخامنشی، کمبوجیه وداریوش یکم، و مادر خشایار شاه بود آتوسا بانویی زیبا بود وهم شاعر و هم ادیب بود و به نوجوانان پارسی درس ادبیات پارسی میداد. به خاطرخرد و اندیشه نیکویش داریوش با ایشان در مسائل مملکتی و سرنوشت ساز مشورت میکرد و نیز به ایشان اعتماد کامل داشت .اگر داریوش به منطقه ای لشگر میکشید شورای سلطنت برای اداره امور کشور تشکیل میشد ورئیس و مافوق همه در راس شورای سلطنت شهربانو آتوسا بودهرودوت در مورد زندگی سیاسی وی می گوید: آتوسا از قدرت فوق العاده ای برخوردار بود و علاقمند بودکه در میدان کارزار نیز شوهرش را همراهی کند. وی همواره یاور فکری داریوش بزرگ بوده و چندین نبردبزرگ را شخصا فرماندهی کرده و یا با نقشه های جنگی او انجام گرفته است .از زمان مرگ او هیچ اطلاعی در دست نیست.تا زمانی که خشایار از جنگ یونان بر میگرددزنده بوده است. احتمالا آرامگاه او در کنار آرامگاه داریوش کبیر در نقش رستم میباشد.

آنچه در کتاب حاضر گردآوری شده است شامل دو بخش است:

بخش اول:  سی و دو گفتار به زبان پهلوی ساسانی و خط هام دبیره (خط همگانی) و برگردانیده آن به زبان فارسی می‌باشد. محتویات این گفتارها جنبه اساطیری، فرهنگی، اعتقادی مردم ایران پیش از اسلام دارد و اینک با بررسی های مجدد در این مجموعه آمده است.

بخش دوم: گزارش و شرح دویست و شصت و هفت واژه که نمایانگر جنبه‌های اساطیری و فرهنگی دوران ایران پیش از اسلام می‌باشد و برخی از این واژه‌ها نیز اصطلاحات خاص مربوط به آئین مَزدسینی است که به نظر می‌رسد در گذشته به کار می‌رفته و اینک در اثر تحول و دگرگونی وضع اجتماعی یا به دستِ فراموشی سپرده شده و یا تغییر صورت در آنها داده شده است.

تاریخ و فرهنگ ایران (در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی)حاصل نیم قرن غوررسی استاد دکتر محمد محمدی ملایری در زمینه ی مشترکات زبان های فارسی و عربی و تاریخ و فرهنگ منطقه است که میتواند چونان ابزاری ضرور،گفت و گوی تمدن ها را به شناخت فرهنگ و تمدن ملت ها تجهیز کند.مجلد نخست این مجموعه ی پژوهشی در یک مقدمه و ده گفتار به تبیین پیوند گاه دو دوران ساسانی و اسلامی اختصاص دارد که در تداول فرهنگ تاریخ،دوران فترت یا دوره ی انقطاع نامیده شده،که نه تنها نارسا،که پر خطا نیز هست.گذار از ساسانیان به عهد اسلامی،مشحون از کنش و واکنش های تاریخی و حاصل تعاطی تمدن و فرهنگی است که کم عنایتی به وجوه مختلف آن منشا زیان های فراوانی بوده است.

در میان قصه‌نویسان مطرح معاصر غزاله علیزاده پایگاهی ویژه به خود دارد . هر چند که از عمر دراز و طبیعی بی‌بهره ماند (بهمن ۱۳۲۷ – اردیبهشت ۱۳۷۵) اما آثارش طالعی ماندگار خواهد داشت.

غزاله زندگی را، نبض برآمدن را در نوشتن مخیل پویا دنبال کرد، و از آنجا که معتقد بود: «خود اصل من همان خود داستان سراست» در هر وضعیت و موقعیتی که قرار می‌گرفت، این کلمات بود که در ساخت قصه و داستان واگوی دنیای اثیری نگاهش می‌شد.

غزاله گاه نثری روشن و تراش‌داده شده دارد و کندوکاو در قصه‌های کوتاه و داستان‌های بلندش این نکته را به خوانندۀ نوشته‌هایش بر‌می‌تابد که اگر درد ناخواسته و مرگ زودرس سراغ این بانوی نویسنده را نمی‌گرفت چه بسا از تخیل خلاق و چشم نوشتارش، آثار با ارزش دیگری، بر دفتر و کارنامۀ زمانۀ ما می‌افزود.

غزاله در داستان‌های کوتاه و بلندش معمار الگوهای درونی و بیرونی آن فضایی است که نهایت، نگر به ناکجا دارد و آنچه از ذهن متخیل و باور نگاه‌هایش، به دوروبر خویش، و جهان ناشناخته است، بیرون از متن «من» و «ما» و جامعۀ انسانی نیست، که در وجه قومی، او نقاشی چیره‌دست می‌نماید، روایت می‌کند. چون مادربزرگی که پای خانواده‌اش پیر شده و از آینده همه نگران است. غزاله در «موقعیت اضطراب» قلم می‌زند، و در مه انبوهی که او نیز گرفتار آن است، دل شوره‌های دور و نزدیک آرامش نمی‌گذارد، و از همین گذر، و عبور معصومانه است که از «ندبه تکرار» به «تکرار ندبه» وانمانده و قصه‌گوی رباط مغموم تا ناکجای ادراک شخصی است. با نگاه از دریچه ممکن آثارش را می‌نویسد و آن‌گونه می‌زید و تن به مرگ می‌سپارد که بیرون از کلامی نبوده است.

پوشکین نویسنده‌ی اولین داستان منثور روس است. او برای نخستین بار نثر ادبی را به صورت رمان‌نویسی در روسیه بنیان نهاد. نام او در طی قرون متمادی همچنان زنده مانده است. اما آوازه او درتاریخ ادبیات رمان‌نویسی با تمام جذابیت، شیرینی و جنبه‌های طنزی که او در آن‌ها جای داده، با مقامی که در نظم دارد قابل قیاس نیست. فرق عمده بین نظم و نثر او در این است که او بیش از هر چیز شاعر بود. و اشعارش را به زبان مادری می‌سرود و معیار قضاوت در مورد اشعارش با خود او بود. اما نثر برایش زبانی بیگانه محسوب می‌شد زیرا که در آن روزگار اشراف‌زادگان جز به زبان فرانسه صحبت نمی‌کردند و او موفق شده بود تا با کوشش و جهد بر رموز این زبان بیگانه راه پیدا کرده و بر آن مسلط شود. تنها گوشی حساس می‌خواست تا به لهجه پارانانسی او پی ببرد. با همه این‌ها در نثر او قید و بندهایی که از قوانین خاصی پیروی می‌کنند دیده می‌شوند که در شعر او وجود ندارند. پوشکین بیشتر اوقات به سرودن شعر می‌پرداخت. تنها در سال ۱۸۳۰ بود که تمام وقتش به داستان‌نویسی گذشت. او از همان ابتدا می‌دانست که چه سبکی را باید دنبال کند. در سال ۱۸۲۳ در دفتر یادداشتش نوشت: «سبک ولتر می‌تواند بهترین نمونه خردمندانه باشد… دقت و کوتاه‌نویسی اولین گام برای نوشتن یک نثر خوب به شمار می‌آید. لازمه یک نثر خوب، تفکر و باز هم تفکر است‌. جملات پر زرق و برق عاری از اندیشه به هیچ کاری نمی‌آیند. اما شعر چیز دیگری است…»

به‌تحقیق نمی‌توان گفت که راه ایران از چه زمان به روی مسافران و جهانگردان اروپایی گشوده شده، اما می‌توان باور داشت که شوق سفر کردن به این سرزمین نخست در دل و اندیشۀ سوداگران پدید آمده، و رفت و آمد این گروه بیشتر از زمانی رواج یافته که ایلخانیان بر ایران حکومت می‌کرده‌اند. چه خانان ایلخانی به مناسبت تمایل به مسیحیّت با اروپاییان رفتار خوش و مهرآمیز داشتند، و هرگز به بازرگانان اروپایی بدی نمی‌کردند. اما رفتار فرمانروایان مصر و شام و دیگر کشورهای مشرق زمین بدین‌سان نبود. بر آنان ستمها می‌راندند، به عناوین مختلف جریمه‌شان می‌کردند، و قاطعان طریق مالشان را می‌ربودند، و گاه نیز آنان را می‌کشتند؛ از این رو سوداگران اروپایی همواره رو به ایران می‌آوردند، و پس از بازگشتن به وطن خود از نرمخویی ایلخانان، عدم تعصّبات مذهبی، و سختگیری و کینه‌توزی آنان نسبت به بیگانگان، امنیّت راهها و فراوانی نعمتها داستانهای خوب و وسوسه‌انگیز می‌گفتند.

بیشتر این سیاحتگران به زبان فارسی آشنا نبودند، و مندرجات سفرنامه‌هاشان مسموعاتی بود که به طریقی از زبان افراد عامی می‌شنیدند، از این‌رو نوشته‌هاشان چندان اصالت نداشت؛ اما شاردن فرانسوی که در زمان پادشاهی شاه عباس ثانی، و پسر و جانشینش شاه سلیمان سه بار به ایران سفر کرد، و افزون بر دوازده سال در این کشور به‌سر برد جز زبان‌های فرانسوی و انگلیسی، زبانهای ترکی و فارسی را نیز می‌دانست. او که در سال ۱۶۲۳ میلادی – ۱۰۰۲ خورشیدی – در پاریس به دنیا آمده بود در بیست و دو سالگی به نمایندگی پدرش برای رسیدگی به امور تجاری وی راهی هند شد، و به هنگام مراجعت از آن سرزمین، از راه خلیج فارس به اصفهان آمد و در سال  ۱۰۴۹ خورشیدی به پاریس بازگشت.

شوالیه شاردن در دومین سفرش به ایران پس از گذشتن از قفقاز و تبریز و میانه و قم و کاشان به اصفهان رسید، از مقربان دربار شاه عباس دوم شد، و سمت تاجرباشی شاه یافت. وی در سفر سوم هنگامی به ایران رسید که شاه عباس ثانی حامیش در گذشته بود، و پسر و جانشینش شاه صفی دوم که بعدها شاه سلیمان نامیده شد بر تخت سلطنت نشسته بود.

این جهانگرد معروف چنانکه گذشت زبان فارسی می‌دانست و در طیّ اقامت طولانی خود با درباریان و بزرگان و جاه‌مندان و سفیران کشورهای بیگانۀ مقیم ایران، و نمایندگان کمپانیهای اروپایی، هیأتهای مذهبی آشنا و دوست شد. او شرح احوال و کارهای شاه عباس ثانی و جانشینش شاه سلیمان، و بد و نیک اعمال و نیّات درباریان و بزرگان را به تفصیل تمام نوشت . جز این با علاقه و دقت بسیار به نگارش سابقۀ تمدن و مذهب و اخلاق و آداب و رسوم ایرانیان و دقایق اوضاع تاریخی و جغرافیایی ایران پرداخت، و چون به خط و زبان فارسی آشنا بود در تنظیم مطالب سیاحتنامه‌اش از متون بسیار کتابهای خطی استفاده کرد، و این، یکی از امتیازات برجستۀ سیاحتنامۀ اوست.

شاردن نه روان‌شناس و جامعه‌شناس بود، نه فیلسوف و حکیم، اما قلمی شیوا و شیرین و سحرآفرین داشت، و همین عامل مهم موجب توجه بسیاری از بزرگان و سرآمدان دانش به سیاحتنامۀ او شد؛ چنان که منتسکیو پیش از آن که در سالهای ۱۷۰۹ تا ۱۷۱۳ به پاریس سفر کند، سراسر سیاحتنامۀ شاردن را به دقت خواند، و ولتر نیز بدان توجه خاص داشت، و باز به همین دلیل در فاصلۀ بین سالهای ۱۰۶۵ تا ۱۱۹۰ خورشیدی این سفرنامه چند بار به زبان فرانسوی چاپ، و به زبانهای دیگر برگردانده شده است.