آرزوهای بر باد رفته
آرزوهای بر باد رفته حماسه‌ی تراژیک-کمیک سلطه‌ی سرمایه بر ذهن و آفریده‌های معنوی بشر است. تبدیل ادبیات به کالا، درونمایه‌ی این رمان است و تحقق بسیار گسترده‌ی این روند، تراژدی عام نسل پس از ناپلئون را درون چارچوبی اجتماعی جای می‌دهد. بالزاک این فرایند تبدیل ادبیات به کالا را با تمامی ابعاد و جوانبش ترسیم می‌کند: از تولید کاغذ گرفته تا باورها، اندیشه‌ها و احساسات نویسندگان، همه و همه به کالا تبدیل می‌شوند و بالزاک نیز به ذکر کلی پیامدهای فکری و نظری این سلطه‌ی سرمایه‌داری بسنده نمی‌کند بلکه در تمامی عرصه‌ها فرایند واقعی سرمایه‌داری‌شدن را در تمام مراحل و با همه‌ی خصوصیات و تعین‌هایش آشکار می‌سازد. لوکاچ
پیر دختر
اونوره دو بالزاک
محمدجعفر پوینده
شاهکاری دیگر از مجموعۀ عظیم کمدی انسانی، شاخۀ «زندگی شهرستانی»، که به قول ویکتور هوگو جای آن داشت نویسنده تاریخ انسانی می‌نامیدش نه کمدی انسانی. داستان دوشیزه کرمون ساده‌دل، که دیری از سن ازدواجش گذشته است و اکنون در چهل‌ودوسالگی سه نفر سودای ازدواج با او را دارند: یک شوالیۀ آس و پاس، به سودای درربودن ثروت او، یک سفته‌باز پیر ثروتمند مکار، به سودای آنکه با این ازدواج به محافل اشرافی راه یابد، و جوان نابغۀ عفیفی که عاشق زیبایی دوشیزه است اما جرئتش را ندارد که عشق خود را ابراز کند. دختر اما در نتیجۀ حوادثی چند، مأیوس و سرخورده، تن به ازدواج با سفته‌باز پیر می‌دهد چون نمی‌خواهد باکره از جهان رخت بربندد. اما آیا حالا که او بانو دو بوسکیه خوانده می‌شود، به مراد دل رسیده است؟ آیا به لذتی که استحقاقش را دارد دست یافته است؟ پیردختر رمانی‌‌ست به لحاظ تحلیل روانی در حد اعلای درخشندگی. دوشیزه کرمون که نمی‌دانیم باید او را پس از ازدواج «بانو» کرمون بخوانیم یا با عنوان «دوشیزه» از او یاد کنیم، یکی از زنده‌ترین شخصیت‌های کل مجموعۀ کمدی انسانی‌ست. داستانی با تصاویری درخشان از زندگی شهرستانی، شب‌نشینی‌ها، زدوبندها، سودجویی‌های سیاسی و مالی، سرشار از واقع‌بینی، با دقیق‌ترین و مجسم‌ترین توصیف‌ها.
گوبسک رباخوار
در داستان گوبسک به زندگی دختر بی‌بندوبار باباگوریو و حواشی آن سرک می‌کشیم، همان باباگورویویی که خود سرگذشتی دارد و یکی از رمان‌های مجموعۀ عظیم کمدی انسانی به سوانح او اختصاص یافته است. اما این رمان بالزاک درواقع به‌تمامی سرگذشت‌نامۀ کنتس دو رستو و پسر جوان فقیر اما لایق او نیست که ثروت پدری‌اش را مادر بی‌بندوبارش بر باد می‌دهد. شخصیت اصلی این داستانِ آمیخته به فسون و فسانه پیرمرد عجیب و غریب و رباخواری‌ست به نام گوبسک، که پدر ارنست پیش از مرگ همۀ دارایی‌اش را بدو وامی‌گذارد، بدین قرار مکتوب که وقتی پسرش به سن بلوغ رسید آن دارایی را بدو منتقل کند. اما ماجرا پیچ و تابی می‌یابد و دارایی به ارنست منتقل نمی‌شود و او در فقر گرفتار می‌شود، و ما در حالی با او آشنا می‌شویم که دختر ویکنتس دو گرانیلو بدو دل باخته است. اکنون راوی داستان، درویل، وکیل و دوست خانوادگی ویکنتس، داستانی را حکایت می‌کند که عمیقاً از شخصیت مخوف گوبسک سرشار است: پیرمردی که رباخواری را از باب لذت فکری پیشۀ خود کرده است، نه از باب ثروت‌اندوزیِ صِرف. گوبسک از حیث شهرت به خساست سرشناس‌تر از باباگراندۀ اوژنی گرانده نیست، اما بی‌شک خسیسی‌ست اصیل‌تر و به لحاظ درونی غنی‌تر که قواعد خاص خود را با منتهای وسواس و دقت رعایت می‌کند و رباخواری را به مرتبۀ هنر برمی‌کشد.