رشتۀ ارتباطی که وقایع این کتاب حسرت بار، و گهگاه شور انگیز را به هم می پیوندد خاطرات کودکی است آزار دیده از اصل و نسب دوگانۀ خویش، کودکی که در دو جهان متخاصم ریشه دارد. پسر سفید پوستان، بزرگ شده نزد سرخپوستان، و بعد بازگشته به جهان سفیدها… او این امتیاز را نیز دارد که تضادی غمبار را بین دو جهان بیگانه که یکدیگر را نفی می کنند و نمی توانند حتی در وجود خود او به آسانی همزیستی کنند برانگیزد.

… کتاب رودهای ژرف از خاطرات خود نویسنده منشأ می گیرد؛ از آن خاطرات قصه ای سر بر می کشد که شخصیت اصلی آن، به نوبۀ خود از واقعیتی شکننده، که تنها در حافظۀ خود او زنده است، تغذیه می کند.

… زبان آرگداس، هرگاه که گل ها، حشره ها، سنگ ها، و نهرها را وصف می کند بهترین لحن و موفق ترین ضرباهنگ را به خود می گیرد. واژگان او هرگونه تلخی و زمختی را وا می گذارد، به لطیف ترین و دلپذیرترین واژه ها می پیوندد، جاندار سخن می گوید؛ سخنش همچون موسیقی شیرین می شود، و خواننده را با تخیل شورانگیزش به وجد می آورد.

در پایان سال ۱۹۶۹ خوزه ماریا آرگداس با شلیک گلوله خودکشی کرد. در آخرین نامه اش نوشت: «من اکنون صحنه را ترک می کنم، زیرا احساس می کنم و به احساسم اطمینان دارم، که دیگر انرژی و الهام ضروری برای ادامۀ کار و در نتیجه توجیه زندگی ام ندارم.» ما نمی توانیم بدانیم که این سخن درست است یا نه، که آیا او دیگر واقعاً قدرت و ارادۀ نوشتن کتاب هایی مانند آنهایی که از خود باقی گذاشته است را نداشته است. ولی آنچه می دانیم این است که با کشیدن ماشه در لحظه ای که وی احساس می کرد رسالت و وظیفه اش به مخاطره افتاده است بزرگ ترین سرمشق درستکاری و صداقتی را که یک نویسنده می تواند از خود نشان دهد برای ما بر جای گذاشته است.

ماریو بارگاس یوسا