اولیویه روآ

دکتر عبداله ناصری طاهری

اولیویه روآ، اسلام‌شناس فرانسوی شناخته شده‌ای است که با کتاب «شکست اسلام سیاسی» در ایران شناخته شد. در این کتاب بسیاری از مسائل منطقه مانند داعش را پیش‌بینی کرده بود.

کتاب «جهل مقدس» نوشته اولیویه، در اصل به زبان فرانسه تالیف شده که به انگلیسی و عربی نیز ترجمه شده است، کتابی که مولف را بسیار پرآوازه‌تر از قبل کرده است. جوهر اصلی کتاب اشکال بنیادگرایی است و در آغاز کتاب اشاره کرده که اشکال بنیادگرایی را با توجه به دنیای غرب بررسی کرده است. اگرچه مثال‌های متعددی نیز از دنیای اسلام آورده و مشابهت‌هایی را بیان می‌کند و تطبیق می‌دهد.

اولیویه معتقد است که اشکال جدیدی از بنیادگرایی که در جهان مسیحیت و جهان اسلام شکل گرفته، شکل‌هایی هستند که به علم، فرهنگ، الهیات و مهم‌تر از همه به روند جهانی شدن و فرایند مدرنیزاسیون کاملا بی‌اعتنا هستند و در این رابطه بحث می‌کند که دین و جهانی شدن بر یکدیگر به عنوان یک واقعیت تاثیرگذارند.

ویژگی بنیادگرایان این است که می‌خواهند دین را از فرهنگ‌ جامعه دور و آن را در تعبد صرف ایمانی خلاصه کنند که اولیویه معتقد است این خطر روزافزونی است و تعامل ضروری و بایسته دین و فرهنگ را نادیده می‌گیرند و در واقع سازگاری نداشتن میان این دو را بیان می‌کند و در اصل خصومت و دشمنی میان دین و فرهنگ را دامن می‌زند.

اولیویه معتقد است که هرچه ارتدوکس‌تر باشیم و به تعبیری سخت اعتقادتر باشیم، کمتر می‌خواهیم بدانیم. در این شرایط است که روح دین در حد ایمان تعبدی و آیین‌های مناسکی صرف تقلیل پیدا و تعصب‌های دینی بروز و ظهور پیدا می‌کند. در روند بحث به این نتیجه‌گیری می‌رسد که تقلیل و کاهش دین به ایمان همان جهل مقدس است که عنوان کتاب را هم دربرمی‌گیرد.

اولیویه تاکید می‌کند که در این کتاب نمی‌خواهد از فلسفه و فرهنگ صرف صحبت کند، بلکه دغدغه اصلی تعامل دین با ساختارهای فرهنگی و اجتماعی در زندگی بشری است و به تفسیر سیر تحولات تاریخی این رویکرد را در دنیای غرب و مسیحیت بررسی می‌کند و نظری هم به دنیای اسلام دارد، زیرا زمانی که پایان‌نامه دکتریش را درباره افغانستان تالیف می‌کرد سال‌ها در این کشور، همچنین هند و پاکستان سکونت کرد.

نام نویسنده : نصر حامد ابوزید

نام مترجم : محمد راستگو

فراخواندن ابنِ عربی، از این روست که شاید بتوان در تجربه‌های او چیزهایی یافت که بتواند الهام‌بخش پاسخ‌هایی باشد برای دشواری‌هایی که در جهان امروز با آن روبه‌رو هستیم.

تجربهٔ معنوی-عرفانی، خاستگاه و سرچشمهٔ تجربه‌های هنری ــ‌ موسیقی، ادبیات و دیگر هنرهاــ نیز هست و از این‌روی، چارچوبه‌ای است که هم دین و هم هنر را در خود دارد. و همین‌هاست راز اهمیت فراخواندن و به صحنه آوردن ابن عربی در همهٔ جهان امروز؛ چنان‌که در جهان اسلام نیز، به دلیل سلطه و سیطرهٔ پاره‌ای از رویکردها و دیدگاه‌ها و اندیشه‌های سلفی در سی‌سالهٔ پایانی سدهٔ بیستم، به صحنه آوردن ابن عربی و بازگرداندن دوبارهٔ او از حاشیه به متن، هیچ اهمیت کمتری ندارد. از سوی دیگر، اندیشهٔ ابن عربی، چهرهٔ دیگری از معنویت اسلام و مفهوم جهاد که سخت آن را زشت و تحریف شده فرانموده‌اند پیش روی خوانندهٔ غیر مسلمان می‌نهد.

اهمیت اندیشهٔ ابن عربی از این‌روست که پختگی و پروردگی اندیشهٔ اسلامی را در حوزه‌های گوناگون فقه، الهیات، فلسفه، تصوّف، تفسیر قرآن، علوم حدیث، علوم بلاغت، لغت و... به نمایش می‌گذارد. از این دیدگاه، بررسی و پژوهش [آموزه‌ها و اندیشه‌های] او، چشم‌اندازی از اندیشهٔ اسلامی در سده‌های ششم و هفتم هجری (یازده و دوازده میلادی) را پیش چشم می‌گذارد؛ و از دیدگاهی دیگر، شیخِ اکبر محیی‌الدین ابن عربی، پل پیوند و همزهٔ وصلی است میان میراث جهانی و میراث اسلامی. و از این دیدگاه، میراث ابن عربی نموداری است از پیوند زنده و خلاق با میراث جهانی روزگار او ــ چه فرهنگ دینی مسیحی و یهودی و چه فرهنگ فکری و فلسفی. نشان این پیوند، شیفتگی‌ای است که او در بهره‌گیری از اصطلاحات گوناگون برای بیان مفهومی یگانه از خود نشان می‌دهد. البته اهمیت ابن عربی به عنوان پل و پیوند، تنها همین نیست که او میراث انسانی روزگار خویش را به‌خوبی می‌شناخته و آن‌ها را در پی‌ریزی و به‌پاسازی کاخ برافراشتهٔ فکری و فلسفی خویش به کار گرفته است، که افزون بر این، به همین اندازه در بازسازی میراث انسانی، از راه اثرگذاری کارا و خلاقش در آن، نقش داشته است.